عباس فضلی/ استاد دانشگاه
اخیرا کتاب آقای پروست که حاصل گفتگوی طولانی ژرژ بلمون با سلست آلباره با ترجمه ی مشترک شهرزاد ماکویی و مینو حسینی است، مطالعه کردم. خانم آلباره کسی است که ده سال آخر عمر پروست -به عنوان خدمتکار- در کنارش زیسته و شاهد تمام تلاش های علمی او بوده است. بلمون پس از پنجاه سال از درگذشت مارسل پروست سراغ سلست رفته و با وی به گفتگو پرداخته است. آلباره نیز ضمن گزارش مفصلی از حالات و سکنات پروست، ما را در جریان چگونگی خلق اثر سترگ نویسنده یعنی کتاب در جستجوی زمان از دست رفته می گذارد.
از اولین ملاقاتمان شصت سال می گذرد اما انگار همین دیروز بود. اغلب می گفت: وقتی من مُردم مرا از یاد نخواهید برد، زیرا هرگز مثل من نخواهید یافت(آقای پروست ص 13)
او برای نوشتن رمان خود از امکانات بسیاری بهره برد. اولا از کودکی با کتاب آشنا بوده و می گوید: مادرم برای من وقتی مریض بودم زیاد کتاب می خواند… پدر و مادرم مرتب راجع به آخرین کتاب هایی که مطالعه می کردند با هم حرف می زدند(ص 177) حتی در کتاب جستجو به نوع خواندن کتاب در وقت خواب، توسط مادرش، اشاره می کند.(ج 1 ص 107) عمه اش نیز در کودکی برای او کتاب می خوانده است(ص 212)
از طرفی در جوانی، مدتی دستیار کتابدار یک کتابخانه بوده است. خود می گوید: وقتی بیست ساله بودم محض دلخوشی پدرم به عنوان دستیار کتابدار در کتابخانه مازارین مشغول به کار شدم و همزمان در رشته ی حقوق هم تحصیل می کردم.(ص 182) در ضمن کتابخانه ی سیاه رنگی که از والدین اش به ارث رسیده بود آثار نویسنده ی انگلیسی روسکین و مادام دوسوینیه و کتاب های دیگری که دوستانش به وی اهداء کرده بودند در خانه نگه می داشت.(ص 194)
پروست پیش از نگارش کتاب جستجو کتاب های دیگری هم نوشته است. او در آلاچیق کوچک چمن زار کاتالان، کتاب اولش را به نام لذت ها و روزها نوشته است. کتابی که پانزده سال بعد در سال 1896 منتشر
شد.(ص 191)
او برای نوشتن رمان بلند خود 32 جلد دفتر با جلد مخمل سیاه را تهیه کرده ومطالبی در آنها نگارش کرده بود.(ص 81) با ارزش ترین دارایی اش همین دست نوشته ها بود. همیشه وقتی سفر می رفت، همه را با خودش می برد.هیچ وقت آنها را از خود جدا نمی کرد.(ص 50) دفترهای قدیمی اش اساس اثرش را تشکیل می دهند کار با آنها شروع می شد. جملهها را مجدداً ساخته و پرداخته میکرد. بسط میداد و زیباتر میکرد.(ص 343)
یادداشت برداری: او از کودکی شیفته ی نوشتن و جمع آوری یادداشتها بوده است. به قول آلباره همیشه از خودش و زندگی اش مایه می گذاشت. از بچگی همین طور بود. اگر در حال بررسی و مطالعه نبود، حتماً مشغول نوشتن بود. وقتی در منزل پدر و مادرش بود، کار کردن و مطالعه هنگام شب –حتی بعد از این که از شب نشینی برمی گشت- کاری عادی بود. آنچه را طی روز گردآوری کرده بود، شب هنگام به تحریر درمیآورد. وقتی جوان بود با مطالعه به معلومات اش اضافه می کرد و به مادرش می گفت: مامان خواهش می کنم فراموش نکنید فلان مقاله را برایم کنار بگذارید. به دردم میخورد.(ص 342)
تمرین نویسندگی: پروست دوستدار نوشتن بود و همواره می نوشت. او تمام ارث و میراثی که از پدر و مادر خود نصیبش شده بود، خرج کتاب خریدن و تهیه دفتر برای نوشتن کرد. تمام همت اش صرف نوشتن می کرد. با سرعت تعجب آوری مینوشت. این کار برایش خیلی راحت بود.(ص 343) دفترچه های یادداشت ابتدا سه تا بودند و کم کم به تعدادشان اضافه شد. امروز هفتاد و پنج تا از این ها در کتابخانه ملی موجود است.(349) او می گفت: من بیش از هر چیز به آرامش نیاز دارم و با اثرم ازدواج کرده ام. تنها چیزی که برایم خیلی اهمیت دارد نوشتن است.(ص223) جوان که بود ترجیح میداد نویسنده ی قابلی باشد تا اینکه وقتش را صرف وابستگی به کسی کند. تمام علاقه مندی اش در زندگی منحصر شد به چیزی که بعدها خودش آن را جستجو نامید.(ص239)
توصیه به مطالعه: او ضمن این که خود بسیار مطالعه میکرد، همواره دیگران را به مطالعه کردن تشویق می نمود. سلست آلباره میگوید: اولین بار پیشنهاد کرد سه تفنگدارالکساندردوما را بخوانم…. بعد توصیه کرد رمان های بالزاک را بخوانم.(ص 73) سلست، کتاب برادران کارامازوف را که بخوانید، متوجه می شوید چقدر برادران بی بسکو به آن شباهت دارند.(ص 287)
آقای پروست در نخستین ملاقاتشان برای این که کمی سر به سر کشیش بگذارد، از او پرسید: آیا کتاب گل های شر بودلر را خوانده؟ کشیش هم جواب داده بود این کتاب را از خودم جدا نمی کنم. اگر بوی ناخوشایند رنج و سختی را حس نکنیم چطور می توان به شمیم خوش تقوا و پرهیزکاری رسید؟(ص 166)
برای آشنایی با سبک شعر بودلر باید کتاب جنون هشیاری داریوش شایگان را خواند وی می نویسد: شاعران پیش از او از نیکی سخن گفته بودند، او به عکس شر را ترسیم می کند. پیش تر شاعران در ستایش خداوند قلم فرسوده بودند، او سرود شیطان را سر می دهد…. دیگران می کوشیدند رایحه ی گل های سرخ را به مشام برسانند، او شامه را به استنشاق بوی گندابه ی لاشه فرا می خواند. دیگران نفس زیبا را می جستند، او در پی ترسیم زیبایی وحشتناک است. زیبایی شیطان که به راستی ابلیسی است. آخر، هر چه گل بود پبش از او دیگران نغمه ای برایش سروده بودند پس او بر خود تکلیف می کند در گلخانه های خفه کننده ی باغبانی نگران، گل مطرود شر و مرگ را بستاید.(جنون هشیاری ص 25)
روزنامه خوانی: یکی از امور روزمره پروست، خواندن روزنامه و نشریات هفتگی و ماهانه بود. علاوه بر نامه ها، خواندن روزنامه ها هر روز صبح، جزء کارهای روزمره اش بود. بیشتر روزنامههای فیگارو، ژورنال دودب، لوتان و مطبوعات اقتصادی و همچنین مجلاتی از قبیل اومر کور، دو فرانس، درگود دو پاریس، پلوستواسیون و غیره را می خواند.(ص 259)
در روزنامه ها اخبار مربوط به همه چیز را تعقیب می کرد. سیاست، ادبیات، بورس، نقد کتاب. ممکن بود بخواهد با منتقد مقاله ای آشنا شود.(ص 260) چنان که پیش از این طرح شد به مادرش توصیه میکرد فلان مقاله را برایم کنار بگذارید.(ص 242)
نامه نگاری: هر نویسنده برای دستیابی به سبک خاص نوشتن، نیازمند نامه نگاری بسیار است. معمولا نویسندگان بزرگ به نام نگاری علاقه ی فراوان نشان می دهند. نمونه های بارز آن، می توان از دکترعلی شریعتی، محمد علی جمالزاده، جلال آل احمد، نادر ابراهیمی، فرانتس کافکا، جبران خلیل جبران نام برد. مارسل پروست هم برای دوستان و اقوام خود بسیار نامه می نوشت. به گونهای که برخی از آنها در زمان حیاتش به چاپ میرسد و هرچند اواخر از نام نوشتن خود اظهار پشیمانی میکرد. آلباره می گوید: یکی از مسائل غم انگیز اواخر عمرش، نگرانی و ندامت از نوشتن نامه های متعدد بود و اغلب می گفت: هنوز نمرده ام همه ی نامه هایم را چاپ
می کنند. اشتباه کردم زیاد نامه نوشتم(ص 257)
واقعیت این است که نامه های آن زمان پروست، که به شدت از تجربههای خلاقانه ی شخصی عاری است، پر است از نام پزشکان و آکنده از دوستان و کاردانان درباره ی مسائل پزشکی و بهداشتی.(دیباچه ج1 ص 24)
بین نامه های پروست و اثر سترگ او تفاوت فاحشی وجود دارد. از این رو در پایان عمر از نوشتن نامه ها اظهار ندامت می کرد. پروست پژوهان به این نکته ی اساسی پی برده اند. مثلا لویی مارتین شوفیه در مقاله « بازی من های دوگانه چهار شخصیت که مهدی سحابی آن را در پیش گفتار جلد ششم آورده است، می نویسد:
میان زندگی مارسل پروست و اثر پروست هیچ وجه مشترکی نیست. شاهد این مدعا تفاوت باورنکردنی کیفیت اثر پروست، انبوه نامههایی است که او نوشته است. نامهها، این پلی که معمولاً میان نویسنده و همزاد جسمانی او زده میشود، چه دستی که آن نام ها را می نویسد با آن دستی که شاهکار می آفریند، یکی است و هر دو از زبان واحدی استفاده می کنند. نامه های مارسل پروست، اگرچه از لابه لای آنها برخی ویژگیها و تکیه کلامهای یک نویسنده، برخی شکل های کنجکاوی، گوشههایی از ذوق و ذهن نویسنده به چشم می آید و گاهی حتی اسرار نویسنده را فاش می کند، بسیار بیشتر نشان دهنده ی چهره ی نازنازی، زودرنج، پرتکلف، چاپلوس، ساختگی و بی نهایت آزاردهنده ی مارسل پروست به عنوان آدم اجتماعی و اهل رفت و آمد به محافل اشرافی است. و این چهره، چهره شخصیت خود اوست که کسانی که با او رفت و آمد داشته اند، دوستی را در آن
می بینند.
تضادی که از آن سخن گفته میشود فقط کیفی نیست، تقریباً سرشتی است. تضاد دو طبیعت متفاوت است. زیرا در روزی که پروست به الهام و مکاشفه ای میرسد که او را از مرد بیکاره ی توانگرِ بیمار و اسنوبی به هنرمند بدل میکند، سرشت دگرگون و پر از حُسن می شود. و چهره ی شفافی که تا آن زمان چیزی جز ظاهری همخوان با واقعیت گذرا و بیهوده اش نبود، بدون آن که هیچ تغییری (غیر از تناوب دفعات کاربردش) در آن رخ بدهد، به صورت نقاب حائلی در میآید که او در پس شکلک ها و لبخندها و مهربانی هایش می تواند بی رحمی تازه ی نگاهش و سکون و صلابت خطوط چهره اش را که دیگر شکل گرفته است، پنهان کند.
اما همین زندگی، همین زندگی که از همه بی معناتر و بی ارزش تر، از همه بیهوده تر و از نظر تجربه ی انسانی تُنُک تر و محدودتر است، خاستگاه اثری میشود که بر شناخت آدمی، بر حقیقت دل و حتی جامعه، نافذترین و حساس ترین نوری را میتاباند که تاکنون در ادبیات فرانسه دیده شده است.(ج 6 ص سیزده)
چنان که شوفیه بیان کرد پروست در فکر خلق یک اثر متفاوت بود که نویسنده و راوی در آن یکی نیست. البته اگر فلسفه ی نوشتن کتاب در جستجو، اضمحلال روحیه ی زندگی اشرافی است.(ص 439) طبیعتا باید از نوشتن نامهها به سران اشرافی احساس پشیمانی کند. چون برخلاف جریان اصلی کتاب خواهد بود.
یکی دیگر از کسانی که به پارادوکسیکال بودن کتاب با دیگر آثار مکتوب و زندگی شخصی پروست اذعان کرده، جووانی ماکیا است. وی در مقاله ی بلندی که مهدی سحابی در مقدمه ی جلد اول به ترجمه ی آن همت گماشته است، می گوید: کمابیش تناقض آمیز می نماید که اثری چون «جستجو» که یکی از عالی ترین نمونههای پشتکار و اراده ی بشری است و ثمره ی عزمی سرسختانه، مدام، نومیدانه، در کشاکش سالها و سال ها نبرد با درد تا لحظه ی مرگ است، آفریده ی بیماری باشد خود را به نداشتن همت، تسلیم شدن به تنبلی ای متهم می کرد که هم در خانواده (همان گونه که مادر و مادربزرگ راوی در جستجو) بر او خرده می گرفتند.(دیباچه ج 1 ص 31)
این که پروست کتاب جستجو را آغاز نویسندگی اش قلمداد میکند و با نفرت از آثار پیشین خود به خلق اثری جدید پرداخت، در نگاه پروست پژوهان برجسته شده است. چنان که ماکیا در ادامه ی مقاله ی استعاره توفان می نویسد: همواره این واقعیت مایه ی شگفتی نگارنده شده است که پروست، هنگامی که دست به کار آفرینش «جستجو» شد چنان کوشید که هرگونه رابطه با فعالیتهای نویسندگی اش در پیش از آن را قطع کند که گفتی آنچه پیش از آن نوشته بود ازآنِ او نبود. سختگیری پروست با خودش حدی نداشت و در کوشش بی رحمانه اش برای قطع رابطه با پیشینه اش، خوشی ها و روزها را «کار بچه مدرسه ای» و بی اعتنا را «نوالی احمقانه» می نامید و معتقد بود که حتی یک صفحه از ژان سنتوی نباید چاپ بشود و دیگر زمان آن رسیده بود خود را از یوغ پیرمردی که آن همه همت و دقت خود را صرف او کرده بود، که اندک نیروی مهارناپذیری را که داشت به خاطر او هدر داده بود رها کند. در سرتاسر «جستجو» تنها دو سه بار از راسکین نام برده میشود.(دیباچه ج 1 ص 45)
در نهایت بزرگترترین هدف پروست نوشتن کتابی متفاوت به نام «جستجو» بود. چنان که در بخش های پیشین آمد، کتابهای دیگر برای او نقش تمرین نویسندگی داشت. او تمام همت اش را مصروف نوشتن این کتاب کرد و آن گونه که خود پیش بینی کرده بود، اثری جاودانه خلق شد. گزارش آغاز نوشتن این کتاب تا پایان بر اساس آنچه که خانم آلباره در کتاب آقای پروست آورده است، بسیار شنیدنی است.
جالب است بدانید کتاب جستجو در زمان جنگ جهانی اول به نگارش درآمده و پارهای از مسائل جنگ نیز در آن بازخورد یافته است. مؤلف از اینکه نمی تواند در جبهه حضور یابد، عذاب وجدان گرفته و میگوید: سربازان وظیفه ی خودشان را انجام میدهند. اگر نمی توانم مثل آنها بجنگم وظیفه ام این است که کتابم را بنویسم و آثارم را خلق کنم.(ص 60) تمام کردن کتاب اش بر هر کاری اولویت داشت و از پاییز 1914 موضوع اصلی زندگی اش شده بود. ارتباط اش را با همه قطع کرد.(ص 68) در فوریه 1914 در زمانی که هنوز بسیار می نوشت در نامه ای برای ژاک ربویر نوشت اگر اعتقادات فکری نداشتم. اگر فقط قصدم این بود که چیزهایی را به یاد بیاورم و با این خاطره ها زندگی گذشته را دوباره زنده کنم، در این حالت بیماری زحمت نوشتن به خودم نمی دادم.( دیباچه ج 1 ص 49) تنها انگیزه اش سامان دادن اثرش بود. بی وقفه کار می کرد. عصرها و شب ها به خصوص وقتی از خانه بیرون نمی زد.(ص 341)
پروست، در آن ده سال بیماری و تحلیل رفتن قوای جسمی اش، به خوبی دریافته بود که مرگ به سرعت تمام او را تعقیب می کند.(ص 110) اما با معجزه ی اراده و به عشق کتاب اش سر می کرد.(ص 93) خانم آلباره می گوید: در این مورد یک حقیقت وجود دارد که از بیماری اش سوء استفاده می کرد تا خود را منزوی کند و به تالیفات اش بپردازد. از بیماری هرگز واهمه نداشت. تنها ترس اش این بود که قبل از اتمام اثرش بمیرد.(ص 95) البته جوان هم که بود ترجیح میداد نویسنده قابلی باشد تا این که وقتش را صرف وابستگی به کسی کند و تمام علاقمندی اش در زندگی منحصر شد به چیزی که بعدها خودش آن را جستجو نامید.(ص 239) نظم شدیدی بر کارش حکمفرما بود و همان طور که پیش می رفت تمام ابزار کارش را در اختیار داشت. خیلی زود توانستم پنج ابزار اصلی کارش را تشخیص بدهم. 1- دفترهای قدیمی که مربوط به سالها پیش بودند 2- دفترهای جدید که روی آنها کار می کرد. 3- دفترچههای یادداشت 4- رو نوشته ها و بالاخره 5- آنچه کاغذ نوشته نامیدند و یادداشتهایی را شامل می شدند که ناگهان به فکرش میرسید و روی کاغذهای جدا، پشت پاکت یا حتی روی یک مجله مینوشت.(ص 347)
دفترهای قدیمی… اساس اثرش را تشکیل میدهند. کار با آنها شروع میشد جملهها را مجدداً ساخته و پرداخته میکرد. بسط میداد و زیباتر می کرد.(ص 348) دفترچه های یادداشت ابتدا سه تا بودند و کم کم به تعداد شان اضافه شد امروز 75 تا از اینها در کتابخانه ملی موجود است.(ص 349) موقع کار خیلی کم به کتابهای دیگر رجوع میکرد. هرگز دم دست یا کنار تخت اش کتابی نبود. گاهی از گوتا یا فرهنگ لغت استفاده میکرد تا اسم جایی را وارد کند.(ص 350) گاهی لازم بود که کتابی را در میان انبوه کتابهایش پیدا کنم …اگر پیدا نمی شد می گفت: از خیرش گذشتم ترجیح میدهم بروید از کتابفروشی یکی دیگر بخرید.(ص 129) گاه با چند جلد کتاب به خانه برمیگشتم می گفت: بگذارید اینجا و بروید. خواندن اینها وقت تلف کردن است. نه نگاهی به آنها می انداخت و نه می داد به کتابفروشی برگردانم. همه را نگه می داشت.(ص 130)
با سرعت تعجب آوری می نوشت این کار برایش خیلی راحت بود… از خودنویس های سرژان ماژور استفاده میکرد. با اینکه آن زمان نوشتن با خودکار هم رایج شده بود، ندیدم از خودکار استفاده کند. همیشه کلی خودنویس زاپاس داشت.(ص343)
آنچه که در کتاب جستجو برجسته میشود، خصوصیات اخلاقی شخصیت ها و جزییات زندگی افراد است. هرگز جز به اندیشه ی به ثمر رساندن کتاب از خانه خارج نمی شد. وقتی بیرون میرفت هدف مشخصی داشت اغلب در پی شکار جزئیاتی بود یا در طواف شخصیتی برای داستانش.(ص 303) وقتی شخصی را از لیست ملاقات هایش حذف می کرد، بلافاصله می فهمیدم صفحات این فصل به پایان رسیده است.(ص 314) خودش هم دقت و ظرافت بی نهایتی داشت و تنها موقعی خیلی از کارش راضی بود که تمام جزئیات را وارد می کرد.(ص 352)
به عنوان یک فرد اخلاق گرا، دنیا را با تمام زیبایی ها و شایستگی های بشری اش و در عین حال تمام چیزهای مضحکی که در آن وجود دارد، توصیف میکرد در قضاوت هایش بسیار حساس
و سخت گیر بود.(ص 307)
وقتی چیزی را تعریف میکرد، هرگز روی عنصر خاصی تأکید نمیکرد و هدف اش را آشکار نمی ساخت. قضاوت را بر عهده ی شنونده میگذاشت. این مخاطب بود که باید حدس می زد منظورش از توصیف فلان صحنه چیست؟ درست همان کاری که در مورد شخصیتهای کتاب اش انجام میداد.(ص 305)
سلست همه چیز اینجا یادداشت شده است. اگر حافظه نباشد مقایسه ممکن نیست. تنها با مقایسه می توان افکار و اندیشهها را تکمیل کرد. برای حافظه هرگز نمی توان پایانی تصور کرد. برای همین همیشه احتیاج به دیدن و دوباره دیدن دارم… واقعیت زندگی در دقت و توجه به حافظه است.(ص 321)
حقیقت این است که او فقط به چهره پردازی نپرداخته است بلکه دنیای رو به زوال اشرافیت را که با آن آشنایی داشت و اجتماع و شیوه ی زندگی را که در حال فرو ریختن بود، به تصویر میکشید و اجتماع را میدید. و مطمئن ام که از همان ابتدا آن را مشاهده و سقوط آن را به وضوح پیشبینی میکرد. این مسئله در اثرش کاملاً مشهود است اگر چنین سقوطی را از ورای آثار متوجه نشویم، یعنی کتاب را خوب مطالعه نکردهایم. (ص 307)
کتاب اش تمام زندگی او بود و آن قدر اراده و امید داشت که همه چیز در زندگی اش بگذرد تا آن را تمام کند.(ص 361) تمام کردن کتاب اش بر هر کاری اولویت داشت.(ص 68)
پروست از مظاهر مذهبی علاقه ی فراوانی به کلیسا داشت و گاه هم به کلیسا میرفت. از این رو کتابش را به کلیسا تشبیه می کرد و می گفت: سلست می خواهم اثرم را مثل یک کلیسای بزرگ نشان بدهم. برای همین هنوز خیلی کار دارد. وقت ساخته شد تازه باید آن را با شیشه های رنگی، سر ستونهای سنگی، محراب های کوچکی که روش باز می شود و مجسمه تزیینکنم.(ص 304) وقتی می گفت اثرش شبیه کلیسای بزرگی است قطعا منظورش این بود که همچون کلیساهای بزرگ که خیلی دوست شان داشت، مدت های طولانی پابرجا خواهد ماند.(ص 305)
به قول رولان بارت، یک کتاب حاصل خود های مختلف است که ما در زندگی روزمره، عادت ها و ضعف های خویش را با آنها به نمایش میگذاریم… آنچه پروست به روایت در می آورد، نه زندگی بلکه آرزو برای نوشتن است.(پروست و من ص 52)
آنچه در اثر جاری است مسلما زندگی نویسنده است اما آن زندگی که ازخود بی خود شده است. به قول جرج پیتر داستان نمادین زندگی پروست.(همان ص 53)
کتاب پروست شرح تلمذی عظیم و مداوم است.(این نظریه ی ژیل دلوز در کتاب ارجمند پروست و نشانه هاست) این شاگردی مداوم( در عشق، در هنر و در روزمرگی ها) با دو لحظه ی وهم و ناامیدی عجین است. از این دو وهله، حقیقت(نوشتن) زاده می شود. اما بین رؤیا و بیداری، پیش از آن که حقیقت ظاهر شود، راوی پروست باید بسیاری از سوء تفاهم ها را پشت سر بگذارد.(همان ص 72)
پس از اتمام جلد اول کتاب جستجو به نام «طرف خانه سوان»، قرارداد چاپ آن را با برنارد گراسه در بهار 1913 بسته شد.(ص 364) طبق قراردادی که امضا شد آقای پروست تقبل کرد هزینه ی انتشارش را بپردازد.(ص 370) البته پروست دوست داشت کتابش در نشر نو فرانسه یا انتشارات گالیمار چاپ شود که آندره ژید آن را رد کرد.(ص 382) او جایزه گنکور را در دسامبر 1919 به خاطر کتاب در سایه دوشیزگان شکوفا -جلد دوم جستجو- از آن خود ساخت.(ص 390)
لئون دوده در مقابل کسانی که می گفتند: طبق وصیت گنکور جایزه به نویسندگان جوان تعلق می گیرد. گفته بود: بحث بر سر یک استعداد جوان است و در مورد پروست کاملاً صدق می کند. و با صراحت می گویم: به این دلیل که پروست از زمان خود صد سال جلوتر است.(ص 392) غیر از جایزه گنکور، نشان افتخار صلیب شوالیه را هم از آن خود ساخت.(ص 398)
پیش بینی پدرش که همواره به اطرافیان خود میگفت: خواهید دید که مارسل روزی وارد فرهنگستان فرانسه میشود، تحقق پیدا کرد.(ص 400) بزرگترین منتقد آلمانی، کورتیوس به پروست نامه نوشت و گفت: به نظرش او بزرگترین نویسنده کلاسیک قرن بیستم است.(ص 401) مادرگان گفت: ما نه تنها با او(پروست) زندگی میکنیم بلکه با او زنده ایم. با بی صبری منتظر دنباله ی کتابش هستیم. چقدر پربار است. همه چیز در آن هست. مرتبا در حال کشف چیزهای تازه هستیم.
مارسل یک بار به سلست گفته بود: شما زنده خواهید ماند و وقتی من مُردم تحقق آنچه که برایتان گفتم، خواهید دید. کتابم را خواهید خواند. بله تمام دنیا کتابهایم را خواهند خواند. شما شگفتی اثرم را در مقابل دیدگان مردم خواهید دید و در این شگفتی سهیم خواهید بود.(ص 407) بسیار خوب سلست عزیز، امشب کلمه پایان را نوشتم و با لبخند اضافه کرد: دیگر میتوانم بمیرم… مهم این است که بعد از این دیگر نگران نیستم. اثرم می تواند چاپ شود. زندگی ام را برای هیچ به هدر نداده ام.(ص 433)
خانم آلباره خوب تشخیص داده بود که او احتمالاً تنها کسی بود که احتضار زندگی اشرافی را مانند مرگ خودش، از قبل احساس کرد.(ص 439) از وقتی کلمه ی پایان را نوشته بود، نیروی جسمی اش هم تحلیل رفت.(ص 442) پس از مرگ پروست ناگهان متوجه ویترین کتابفروشی نزدیک خانه در خیابان آمولن شدم. ویترین در نور می درخشید و آثار منتشر شده آقای پروست در سه جلد پشت شیشه بود.(ص 465) یاد بخشی از کتاب اش افتادم که در آن از مرگ برگوت نویسنده صحبت می کرد. یک بار دیگر، علم غیب و اطمینان خاطرش باعث تعجبم شد. نوشته بود برگوت را به خاک سپردند اما شب تشییع جنازه، کتابهایش در سه جلد، در ویترین درخشان قرار گرفته بود درست مانند بال های گشوده فرشتگانی بود که به شب زنده داری برای فردی که دیگر در میان شان نبود، می پرداختند و نمادی از رستاخیز به شمار میرفت.(ص 465)
و این گونه بود که مارسل پروست جاودانه شد. او در کتاب «زمان بازیافته»-جلد هفتم جستجو- باز از رابطه هنر و مرگ می نویسد: من می گویم که قانون بی ترحم هنر این است که انسان ها بمیرند و خود ما هم با چشیدن همه ی رنج ها بمیریم تا نه سبزه ی فراموشی که سبزه ی زندگیِ جاوید بروید، سبزه ی انبوهِ آثار بارآوری که نسل ها و نسل ها می آیند و شادمانه، بدون غم آنانی که زیرش خفته اند، بر آن به «چاشت روی سبزه» می نشینند.(ج 7 ص 216)
اگر این سخنان پایانی، شما را به یاد آن رباعی خیام می اندازد. اما مهدی سحابی مترجم می گوید: چاشت روی سبزه یک نقاشی اثر مونه است که پروست علاقه ی خاصی به او داشت.(همان ص 473) شاید مونه از خیام اقتباس کرده است!!
oral tadalafil 5mg – cost tadalafil 10mg order cialis 5mg pills
purchase plaquenil generic – purchase hydroxychloroquine online cheap hydroxychloroquine price
ivermectin 6 mg tablet – stromectol humans ivermectin virus
cephalexin 250mg cheap – cleocin 300mg without prescription order erythromycin 500mg generic
order sildenafil 100mg online – fildena 100mg ca order antabuse generic
budesonide canada – order quetiapine 100mg online buy generic ceftin
purchase careprost online – trazodone 50mg us order trazodone 100mg without prescription
viagra 50mg without prescription – generic sildenafil 50mg oral zantac
buy tadalafil 10mg generic – order cialis 20mg sale ivermectin price comparison
purchase cialis for sale – ed pills that work erectile dysfunction pills over the counter
casinos online – online slots real money usa prednisone 10mg pills
prednisone 20mg generic – order accutane online isotretinoin online buy
amoxil cheap – buy amoxicillin 1000mg online brand viagra 150mg
tadalafil 10mg ca – buy cialis 5mg online buy tadalafil 20mg sale
ivermectin pill cost – stromectol tablet price azithromycin 500mg usa
oral zithromax 250mg – zithromax 500mg pills medrol 16mg over counter
metformin 1000mg pills – glucophage 1000mg us buy atorvastatin generic
norvasc 5mg generic – buy omeprazole 20mg without prescription prilosec ca
cheap metoprolol 100mg – buy metoprolol 100mg pills order cialis 20mg online cheap
cialis generic – viagra 100mg england us pharmacy viagra
ivermectin 3 mg for sale – ivermectin virus stromectol 15 mg
order clomid pill – buy clomiphene 50mg sale zyrtec 5mg ca
clarinex uk – clarinex 5mg cheap triamcinolone online buy
cost misoprostol 200mcg – buy cytotec 200mcg pills cheap synthroid 75mcg
viagra 100mg over the counter – us viagra sales buy neurontin 800mg without prescription
cialis 20mg us – cenforce for sale buy cenforce 100mg online
diltiazem medication – buy allopurinol 100mg pill buy zovirax 400mg without prescription
atarax 25mg drug – buy crestor online cheap crestor 20mg generic
oral ezetimibe 10mg – domperidone order online cost citalopram 40mg
brand viagra 50mg – cheap sildenafil without prescription viagra pills
esomeprazole 20mg pill – nexium 40mg us order promethazine without prescription
cheap tadalafil online – Buy cialis cialis 10mg
order modafinil 100mg – ed meds otc ed pills
isotretinoin drug – azithromycin 500mg cheap order azithromycin generic
oral lasix 100mg – brand viagra order sildenafil 100mg pill
tadalafil 10mg cheap – viagra 150mg canada sildenafil 25mg for sale
order tadalafil without prescription – generic losartan 50mg order coumadin 2mg online
topiramate oral – sumatriptan 25mg cheap imitrex 50mg pills
avodart 0.5mg cheap – cialis black cialis 20mg for sale
sildenafil 25mg price – buy viagra 150mg online cheap where to buy cialis
buy ed pills online usa – ed pills cheap prednisone 20mg over the counter
order isotretinoin generic – order amoxil 1000mg for sale amoxicillin 500mg over the counter
buy lasix 40mg for sale – zithromax 250mg uk zithromax medication
order doxycycline 200mg online cheap – buy plaquenil generic chloroquine price
buy modafinil 100mg pills – modafinil 100mg generic order sildenafil 50mg pills
cheap erectile dysfunction pill – generic prednisone 5mg cost prednisone 5mg
generic accutane 40mg – buy celebrex 200mg generic celebrex buy online
buy tamsulosin 0.2mg – aldactone 25mg oral order aldactone 25mg pill
buy simvastatin generic – cost valtrex 1000mg buying a term paper
best online casino – help me write my research paper paper help
play online casino real money – order propecia 5mg generic order ampicillin sale
cipro 500mg sale – cipro pills best cialis sites online
buy sildenafil online cheap – cheap generic vardenafil india levitra online
cheap prednisolone pill – buy neurontin online order tadalafil 40mg
buy augmentin 375mg generic – order tadalafil 20mg generic brand cialis pills
buy bactrim without prescription – cheap viagra 100mg usa pharmacy viagra
order cephalexin 125mg pill – cleocin 150mg pill erythromycin price
order sildenafil 100mg online – ivermectin new zealand buy liquid ivermectin
rhinocort us – oral antabuse 500mg disulfiram 250mg usa
provigil drug
order modafinil 100mg generic order modafinil online modafinil order online
order provigil 200mg pill order modafinil generic
buy provigil sale modafinil buy online
order ceftin – cialis 20mg pill cialis sale
is erythromycin a penicillin amoxicillin vs erythromycin
provigil 100mg uk
order ampicillin 250mg – buy cialis 20mg tadalafil liquid
buy modafinil 200mg pills order generic modafinil 100mg
order provigil 100mg generic buy generic modafinil 200mg
amoxicillin 1000mg generic – buy zithromax 250mg sale order vardenafil 20mg without prescription
stromectol for humans – cost levitra 20mg purchase levitra without prescription
doxycycline 200mg for sale – doxycycline pills cialis 20mg tablet
cialis 40mg without prescription – canadian pharmacy modafinil brand
erythromycin ophthalmic eye drops how to apply erythromycin
purchase deltasone generic – buy generic prednisone 40mg order isotretinoin 10mg pills
amoxil generic – buy azithromycin 500mg pills viagra 50mg usa
erythromycin pregnancy
prednisolone 20mg pill – neurontin cheap buy sildenafil 50mg sale
furosemide ca – buy doxycycline buy ivermectin 12 mg online
http://erythromycinn.com/# is erythromycin a sulfa drug
x9qvx
icqmz
nrcg
plaquenil order – hydroxychloroquine 200mg tablet buy baricitinib 4mg pills
p8hzh
ek3gw
jetu
lisinopril 5mg for sale – order lisinopril 10mg without prescription order generic atenolol 100mg
order vardenafil sale – brand clomiphene 50mg clomiphene 100mg cost
emr8w
hjdj9
v8o1
order viagra with paypal sildenafil tablet online
purchase ventolin for sale – generic dapoxetine buy dapoxetine 90mg pills
erythromycin ointment for newborns erythromycin brand
albuterol substitute over counter where to buy ventolin for nebuliser
levothyroxine usa – brand aristocort 4mg hydroxychloroquine medication
discount prescription drugs online prescription for ed meds
https://drwithoutdoctorprescription.online/# prescription without a doctor’s prescription
how to use proventil inhaler best otc inhalers for asthma
without doctor prescription prescription drugs
canadian drug prescription drugs online without doctor
tadalafil 10mg usa – sildenafil 200mg for sale sildenafil 50mg pill
best price info viagra pills buy viagra toronto
how much is ventolin hfa allopurinol
buy plaquenil pill kiteboarding buy plaquenil generic
deltasone price – prednisone 5 mg pills cheap amoxicillin sale
diltiazem color buy diltiazem 180mg sale diltiazem hcl for cardiomyopathy in cats how long does it take for diltiazem to lower heart rate
inhaled albuterol buy ventolin australia where can i buy albuterol inhaler where to buy ventolin hfa
viagra coupons 75% off when will viagra be generic
over the counter viagra where can i buy viagra over the counter
viagra shop mexican viagra
buy professional viagra treatment for men with erectile dysfunction has focused on viagra and similar drugs
order cenforce pills – ezetimibe 10mg without prescription purchase motilium pill
cheap viagra australia sildenafil 100mg tablets where to buy viagra without a prescription how many years can you take cialis?
when will viagra be generic ۱۰۰mg viagra
best place to buy viagra online sildenafil
generic sildenafil 50mg – cialis 5mg oral cialis next day delivery
https://sildenafilmg.online/# mexican viagra
viagra for men viagra cost
viagra without a doctor prescription sildenafil
can you buy zithromax over the counter in mexico zithromax 500 mg for sale
buy modafinil 200mg sale – provigil 100mg generic rhinocort spray
how to order clomid clomid pills online
amoxicillin 800 mg price amoxicillin canada price
clomid generic best clomid
generic prednisone for sale buy prednisone 20mg without a prescription best price
azithromycin online azithromycin erythromycin what is azithromycin prescribed for what does azithromycin
plaquenil stock price can you get hydroxychloroquine otc
dapoxetine generic dapoxetine 60 mg tablets price in india dapoxetine purchase stores columbia sc what is priligy 60 mg (dapoxetine)
https://clomidforsale.life/# buy clomid tablets uk
zithromax antibiotic without prescription buy zithromax online fast shipping
how to get amoxicillin over the counter amoxil pharmacy
cost accutane – generic azithromycin 500mg tetracycline online
canadian pharmacy clomid clomid drug
zithromax without prescription zithromax pill
cheap clomid online where to get clomid uk
https://doxycyclineforsale.life/# cost of doxycycline australia
https://buynolvadex.store/# tamoxifen bone pain
metformin 125 mg buy metformin er online without prescription
lipitor generic coupon lipitor 5mg
buy cheap tadalafil online tadalafil tablets
buy cyclobenzaprine without prescription – flexeril over the counter order generic inderal 10mg
https://buytadalafil.men/# cheapest tadalafil india
generic plaquenil 200mg hydroxychloroquine medicine for sale
metformin 150 mg best metformin brand
buy clopidogrel 150mg – methotrexate 10mg pill metoclopramide over the counter
cialis or viagra cialis australia 2014 review can you get viagra for females how long does it take levitra to work
lasix and kidney function http://furosemide.sbs furosemide 20 mg tab cost
https://buytadalafil.men/# tadalafil coupon
lasix vs furosemide furosemide 12.5 mg where can i buy furosemide 40 mg what do furosemide tablets look like
buy tadalafil online paypal where can i buy tadalafil
buy tadalafil online no prescription tadalafil 20 mg mexico
ivermectin 3mg ivermectin for humans amazon
generic tamoxifen nolvadex estrogen blocker
https://gabapentin.icu/# buy neurontin online
buy cozaar online cheap – order nexium generic buy generic promethazine
furosemide lasix 40 mg
https://cipro.best/# cipro
ed pills that really work erectile dysfunction medications
buy canadian drugs buy prescription drugs online legally
clomid gynecomastia clomid 12.5 clomid for men with low sperm count why am i not ovulating on clomid
purchase cipro cipro online no prescription in the usa
buy levaquin 250mg sale – order levaquin 250mg generic tadalafil 10mg generic
https://gabapentin.icu/# purchase neurontin online
https://withoutprescription.store/# how to get prescription drugs without doctor
treatment for ed erectile dysfunction medications
canadian pharmacy pain meds without written prescription
purchase cipro buy cipro online
https://withoutprescription.store/# canadian pharmacy
cialis professional – cheap cialis without prescription flomax 0.2mg for sale
diflucan india cost of diflucan in canada
cialis professional 40mg commander du cialis en toute securite what is the drug cialis used for comment acheter cialis sans ordonnance
invokana mechanism of action https://invokana.bond/ invokana samples for physicians
lasix https://furosemide.sbs
https://withoutprescription.store/# canadian pharmacy online
https://gabapentin.icu/# neurontin without prescription
neurontin prescription neurontin 800 mg capsules
generic neurontin neurontin prices
https://diflucan.icu/# diflucan tablet uk
diflucan 6 over the counter diflucan cream
myvegas slots facebook
best online slots
free video slots 888
ondansetron 8mg oral – ondansetron 8mg for sale order valtrex 1000mg sale
where to buy diflucan in singapore diflucan medication
prednisone 1 mg prednisone online with no prescription how to taper off 5mg prednisone prednisone how long to take effect
aralen for osteoarthritis aralen hair loss is there any predisone in aralen how dangerous is aralen?
can you buy diflucan over the counter in canada diflucan generic brand
https://edpills.best/# male ed pills
lupus aralen aralen for arthritis eye issues due to aralen what is the purpose of taking aralen
order stromectol over the counter stromectol
finasteride 1mg cost – finasteride 5mg sale ciprofloxacin medication
mens erection pills cheapest ed pills online
https://doxycyclineonline.store/# doxycycline for sale
doxycycline cheap doxycycline
https://pinterest.com/invokana100 invokana manufacturer
aralen price aralen 400mg skipping a few doses of aralen eye exam when taking aralen
buy doxycycline cheap doxycycline
https://doxycyclineonline.store/# doxycycline without prescription
ed causes and treatment causes for ed
doxycycline for sale buy doxycycline
https://drugsonline.store/# best otc ed pills
buy sildenafil 50mg online – order trazodone 50mg generic sildenafil 150mg cheap
https://stromectol.life/# stromectol 12 mg tablets
generic clomid for sale buy clomid
doxycycline for sale doxycycline
generic clomid for sale generic clomid for sale
metformin and b12 can you buy metformin over the counter does metformin help you get pregnant what is the lowest dose of metformin
buy ed pills canada – original viagra 50mg rezeptfrei sicher kaufen viagra 200mg kaufen ohne rezept
ivermectin human dosage ivermectin tabletten
ivermectin and hydroxychloroquine buy online stromectol dosage for humans
https://stromectol.life/# ivermectin cream cost
cheap clomid clomid 5850 tablets
stromectol for sale buy stromectol
stromectol 3mg tablets stromectol 3 mg tablets price
stromectol 12 mg tablets stromectol
https://stromectoltrust.com/# order stromectol over the counter
olumiant vte risk olumiant baricitinib 4 mg baricitinib drivers and barriers olumiant pharmaceuticals
cheap deltasone 5mg – prednisone 10mg ca prednisolone 10mg tablet
stromectol 3 mg tablets price stromectol 12 mg tablets
phentermine and paxil buy paxil usa paxil side effects long term when is the best time to take paxil
stromectol 12 mg tablets stromectol 12 mg tablets
https://stromectoltrust.com/# stromectol 3 mg tablets price
https://stromectoltrust.com/# stromectol 12 mg tablets
neurontin 100mg without prescription – buy doxycycline pills ivermectin 3 mg pills for humans
https://stromectoltrust.com/# stromectol 3 mg tablets price
https://stromectoltrust.com/# ivermectin and pyrantel
https://pharmacyizi.com/# cheap erectile dysfunction
https://furosemide.directory furosemide 100 mg
https://pharmacyizi.com/# dysfunction erectile
disulfiram antabuse 250 mg tablet antabuse drug info
hydroxychloroquine 200mg sale – buy cenforce 100mg online cheap cenforce pills
pictures of seroquel cheap quetiapine uk reviews can you drink alcohol on seroquel what is quetiapine fumarate used for
https://pharmacyizi.com/# ed trial pack
vitality ed pills best ed solution
https://pharmacyizi.com/# drugs prices
how to treat ed ed drugs over the counter
https://pharmacyizi.com/# cvs prescription prices without insurance
erectile dysfunction pills erectile dysfunction drugs
buy generic baricitinib 2mg – order norvasc 10mg without prescription purchase lisinopril for sale
https://pharmacyizi.com/# ed drug prices
https://pharmacyizi.com/# erectile dysfunction medication
https://pharmacyizi.com/# drug prices
https://pharmacyizi.com/# erectyle dysfunction
https://pharmacyizi.com/# ed tablets
ed meds online canada natural ed pills
natural herbs for ed doctors for erectile dysfunction
ed cures that actually work treatment for erectile dysfunction
baclofen for withdrawal baclofen 20 mg generic what does baclofen look like baclofen what is it used to treat
ed treatment drugs viagra without a doctor prescription
walmart price for albuterol inhaler generic proventil inhaler
shots for ed ed medicine
https://pharmacyizi.com/# ed pills
https://pharmacyizi.com/# home remedies for ed
ed solutions vacuum pumps for ed
sildenafil 50mg tablet pfizer viagra 50mg order tadalafil
https://allpharm.store/# Fincar
canadian online pharmacy no prescription promo code for canadian pharmacy meds
erection pills viagra online men’s ed pills
tga olumiant pi cost of olumiant baricitinib olumiant donde comprar baricitinib
legal to buy prescription drugs without prescription buy cheap prescription drugs online
buy prescription drugs without doctor canadian online drugs
https://erectionpills.shop/# medicine for impotence
https://erectionpills.shop/# best male enhancement pills
https://canadiandrugs.best/# buy cheap prescription drugs online
https://canadiandrugs.best/# comfortis without vet prescription
buy canadian drugs best online canadian pharmacy
Hyzaar canadian pharmacies online prescriptions
https://erectionpills.shop/# erectile dysfunction drug
order flexeril 15mg pill purchase clopidogrel pills plavix 75mg uk
https://allpharm.store/# Cytoxan
https://canadiandrugs.best/# mexican pharmacy without prescription
cheap online pharmacy canadian discount pharmacy
ivermectin 3mg out of pocket cost ed meds online without doctor prescription
buy disulfiram online india generic antabuse cost
valtrex weight loss valtrex online side effects of valtrex medication valacyclovir is used to treat what
molnupiravir fauci molnupiravir acquisto online molnupiravir half that cuts covid19 hospitalization molnupiravir
https://onlinepharmacy.men/# canadian pharmacy generic viagra
buy methotrexate 5mg pill metoclopramide 10mg price buy reglan 20mg pill
https://canadiandrugs.best/# canadian medications
ed treatments ed drugs
Pamelor Tadacip
order sildenafil 50mg sale order cialis 20mg pills deltasone generic
https://allpharm.store/# canadian drug stores online
pharmacy coupons escrow pharmacy online
isotretinoin 20mg pills sildenafil us aurogra 100mg usa
https://stromectolbestprice.com/# ivermectin india
stromectol https://stromectolgl.com ivermectin predaj
bret weinstein ivermectin ivermectin discovery
stromectol tab 3mg price of stromectol
viagra coles prescription cost for viagra in usa viagra without a prescription online what will happen if women take viagra
sildenafil 20 mg viagra sildenafil 25mg purchase losartan sale
https://stromectolbestprice.com/# ivermectin steroids
https://stromectolbestprice.com/# ivermectin 4000
moxidectin vs ivermectin buy stromectol online
purchase stromectol stromectol price us
order esomeprazole for sale purchase nexium generic order tadalafil 5mg sale
https://drugsbestprice.com/# best over the counter ed pills
canadian medications buy medications online
https://drugsbestprice.com/# how to overcome ed naturally
real cialis sites buy sumatriptan 25mg online cheap avodart 0.5mg drug
lady viagra cialis 80 mg dosage kamagra 100mg oral jelly review where to buy kamagra in australia
https://drugsbestprice.com/# pharmacy medications
best price for generic viagra on the internet legal to buy prescription drugs from canada
kamagra jelly 100mg viagra woman buying viagra online without a prescription what does viagra do for men
ed treatment pills errection problems
medication for ed dysfunction cheap pills online
ranitidine price oral ranitidine order flomax 0.4mg online cheap
https://medrxfast.com/# meds online without doctor prescription
https://medrxfast.com/# best canadian online pharmacy
buy prescription drugs without doctor buy prescription drugs from canada
pet antibiotics without vet prescription how to get prescription drugs without doctor
ondansetron us propecia over the counter
cvs prescription prices without insurance п»їed drugs online from canada
nolvadex supplement canadian tamoxifen clomid vs nolvadex for increasing test how to buy nolvadex
https://medrxfast.com/# best online canadian pharmacy
prescription drugs canadian drug
https://medrxfast.com/# pain medications without a prescription
naltrexone naloxone order revia for sale low dose naltrexone and vyvanse how long does naltrexone work
prescription without a doctor’s prescription buy prescription drugs from india