اختصاصی ندای هرمزگان-دکتر صمیم ارزانی
کم‌آبی به یکی از جدی‌ترین چالش‌های قرن بیست‌و‌یکم در سطح جهانی تبدیل شده است و کشور ما نیز از این بحران مستثنی نیست. ایران با اقلیم خشک و نیمه‌خشک، همواره با محدودیت منابع آبی روبه‌رو بوده و در سال‌های اخیر این محدودیت‌ها به بحران تبدیل شده‌اند. افزایش جمعیت، توسعه بی‌رویه شهری، تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی‌ها، فرسودگی زیرساخت‌ها و مدیریت نامناسب منابع آبی، همگی دست‌به‌دست داده‌اند تا بحران کم‌آبی به یکی از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی و اجتماعی کشور تبدیل شود. کمبود آب در بسیاری از شهرها و روستاهای کشور به مرحله‌ای رسیده است که دولت و نهادهای ذی‌ربط مجبور به اجرای طرح‌های جیره‌بندی آب شده‌اند، موضوعی که پیامدهای سنگینی برای زندگی روزمره مردم دارد.
جیره‌بندی آب، یعنی تقسیم‌بندی و محدودسازی دسترسی به آب در بازه‌های زمانی خاص، به یکی از سیاست‌های ضروری در برخی از مناطق ایران تبدیل شده است. در این شرایط، شهروندان تنها در ساعات مشخصی از شبانه‌روز به آب لوله‌کشی دسترسی دارند. این وضعیت باعث دشواری‌هایی در انجام امور روزمره مانند آشپزی، نظافت، بهداشت شخصی و حتی آبیاری فضای سبز خانگی شده است. علاوه بر این، فشار روانی ناشی از نبود اطمینان نسبت به تأمین دائمی آب، موجب نارضایتی عمومی و افزایش تنش‌های اجتماعی شده است. در روستاها، وضع حتی بحرانی‌تر است؛ بسیاری از خانوارها به ناچار از تانکرهای سیار یا چاه‌های محلی استفاده می‌کنند که اغلب از نظر بهداشتی استاندارد نیستند.
در کنار مسئله کمبود آب، موضوع کیفیت پایین آب لوله‌کشی نیز به یکی از نگرانی‌های اصلی مردم در مناطق مختلف کشور تبدیل شده است. فرسودگی لوله‌ها، باعث شده که آب خروجی از شیرهای خانگی در بسیاری از مناطق، نه‌تنها طعم و بوی نامطبوعی داشته باشد، در برخی شهرها، خانواده‌ها ناچار به استفاده از فیلترهای تصفیه آب یا خرید آب معدنی شده‌اند که این موضوع هزینه‌های اقتصادی زیادی را به خانوارها تحمیل می‌کند. علاوه بر آن، استفاده از آب آلوده می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های عفونی، گوارشی و پوستی شود که سلامت عمومی جامعه را تهدید می‌کند.
در این شرایط پیچیده، توجه به راه‌حل‌های نوآورانه و پایدار برای تأمین آب اهمیت فزاینده‌ای پیدا کرده است. یکی از فناوری‌هایی که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، سیستم‌های خانگی تأمین آب از هواست. این فناوری بر پایه میعان رطوبت موجود در هوا کار می‌کند؛ یعنی بخار آب موجود در جو را با استفاده از مبدل‌های حرارتی جذب کرده، آن را به مایع تبدیل می‌کند و سپس با عبور از فیلترهای تصفیه، آب شرب سالم تولید می‌نماید. دستگاه‌های تأمین آب از هوا در ابعاد مختلف، از نوع خانگی تا صنعتی، طراحی و تولید شده‌اند و بدون نیاز به منبع آب زمینی یا لوله‌کشی، می‌توانند به‌طور مستقل آب تولید کنند. این فناوری به‌ویژه در مناطق دورافتاده، بی‌آب یا دارای کیفیت پایین آب، می‌تواند به‌عنوان یک راه‌حل مفید و پایدار به‌کار گرفته شود.
مزیت دیگر این فناوری، پایداری محیط‌زیستی آن است. چون استخراج آب از هوا فرآیندی است که نیاز به حفاری، پمپاژ یا انتقال از راه دور ندارد، آسیبی به منابع طبیعی وارد نمی‌کند و همچنین مصرف انرژی نسبتاً کمی دارد. همچنین در مواقع بحران مانند زلزله یا خشکسالی‌های شدید، می‌توان از این دستگاه‌ها به عنوان یک منبع اضطراری آب استفاده کرد. با این‌حال، برای توسعه استفاده از این فناوری، نیاز به حمایت‌های دولتی، مشوق‌های مالی، آموزش عمومی و در برخی موارد، اصلاح قوانین واردات یا تولید داخلی این تجهیزات وجود دارد.
در مجموع، بحران آب در ایران موضوعی نیست که بتوان آن را با راه‌حل‌های مقطعی یا تبلیغات گذرا حل کرد. نیاز به نگاه بلندمدت، علمی و جامع به موضوع آب وجود دارد. دولت، نهادهای علمی، بخش خصوصی و شهروندان، همگی باید در این مسیر نقش خود را ایفا کنند. ارتقاء بهره‌وری مصرف، بهبود زیرساخت‌های آب‌رسانی، افزایش آگاهی عمومی، توسعه فناوری‌های نوین مانند تأمین آب از هوا و همچنین مدیریت دقیق منابع آب زیرزمینی، از جمله گام‌های حیاتی در این مسیر است. آینده ایران در گروی تصمیمات امروز ماست؛ اگر امروز برای آب برنامه‌ریزی نکنیم، فردا ممکن است حتی یک قطره آب هم برای برنامه‌ریزی باقی نماند.
