هدی عطایی
سالیان درازی است که ازاصطلاح مالچ پاشی برای مبارزه با شن های روان در کشور با وجود مخالفت های شدیدی که با اجرای آن، اعمال می شود ؛همچنان در حال اجراست. سوال اساسی این است، آیا شیوه مالچ پاشی تاکنون به تثبیت شن های روان کمک شایانی داشته است یا خیر؟ این یاداشت قصد دارد تا به این مهم بپردازد.
مالچ ( Mulch ) کلمه ای انگلیسی مصطلح در فارسی است ، موادی معدنی یا ترکیباتی با منشاء طبیعی هستند که در صنعت کشاورزی برای بهره برداری بهینه و تبدیل توان باروری بالقوه خاک به بالفعل و تقویت آن استفاده
می شود ؛ انواع مختلف دارد که نوع ارگانیک آن با حفظ رطوبت مواد معدنی خاک ،خاصیت غنی سازی خاک را باعث می شود و از بهترین انواع آن همان کمپوست ها هستند که تقویت کننده طبیعی خاک محسوب می شوند. اما نوع اخیر و پر مصرف صنعتی که مسئولین در استفاده از آن افراط به خرج می دهند و بدون مطالعه و بررسی کارشناسانه مضرات آن بر محیط زیست ، از اصطلاح غلط مالچ پاشی در مقیاس های پهناوری از سطح زمین استفاده می کنند، در واقع همان «قیر پاشی» است که هیچ ربطی به معنای مالچ که در بالا به آن اشاره شد ؛ ندارد.، فقط و شاید برای گمراه کردن اذهان از اصطلاح مالچ استفاده می کنند. قیر همان طور که همه می دانند از مشتقات نفتی هیدروکربنی (مواد آلی) ساخته می شود که طیف وسعی از آلاینده های زیست محیطی را شامل می شوند و هیچ سنخیتی با مالچ ندارد ( بهتر است همان «خاک پوش قیری » استفاده شود)،! که پس از استفاده از این مشتقات ،هیچ موجودی نمی تواند جان سالم به در برد. قیر پاشی در هیچ کشوری که به غنای زیستی خود ارزشی قایل هستند، بکار نمی رود. به گمان آنها و شاید خیلی ها تصور این است که بیابانها فاقد ارزش حیاتی هستند ! در حالی که چنین تصوری غلط است ، چرا که بیابانها برخلاف تصور ما دارای اکوسیستم جانوری ، گیاهی از انواع پرندگان ،حشرات و خزندگان و….. ویژه و منحصربه فرد خود هستند که با آن محیط ، کلونی و فضایی را برای زیست خود مهیا کرده اند و به آن خو گرفته اند، که وظیفه ماست که به شرایط زیستی آنها احترام و از آنها محافظت کنیم ؛ اما این در حالیست که سالیانی دراز، در کشور با استفاده از روش قیرپاشی تحت نام غلط انداز «مالچ پاشی» برای مبارزه با شن های روان ،آسیب جدی به محیط زیست بیابانی کشور وارد
نموده ایم .بنا بر تحقیقات انجام شده ، قیرهای کربنی وقتی روی خاک پاشیده می شوند به مانند توری شبکه ای، سطح خاک را پوشانده و ترکیبات آن به مرور تا عمق 10 سانتی متری خاک نفوذ کرده و اگر باران فصلی ببارد خاک را دچار آلودگی فزاینده ای نفتی ساخته و اکوسیستم موجود در پهنه خاک را برای ساکنانش از جمله کرت های دریایی و ثمر و… که خود به طور طبیعی برای تقابل با شن های روان منطقه استفاده می شوند، بهمراه دیگر جانوران و پرندگان مسموم می کند و به مرور آنها را به ورطه نابودی
می کشاند؛ که این خود در فرایندی دیگر به گسترش بیابان و افزایش شن های روان کمک می کند . قیرپاشی در عمل نه تنها کمکی به تثبیت شن های روان نمی کند بلکه با صرف هزینه های بالا و بی تدبیری خود ،به خرابی اکوسیستم بیابان و گسترش شن های روان دامن زده ایم!. در حالی که اگر به کاشت و توسعه گونه های سازگار با اکوسیستم اقدام شود ، هم به پویایی محیط زیست و پایداری هرچه بیشتر آن کمک کرده ایم و دیگر آنکه به عنوان عاملی طبیعی ، در مبارزه با شن های روان و سستی خاک منطقه کمکی پسندیده می شد تا در جهت حمایت و حفظ جامعه گیاهی و جانوری منطقه گام بسیار موثری در جهت رو به جلو برداشته باشیم. پس بهتراست در روش تثبیت شنهای روان ؛بازنگری جدی داشته باشیم !
