ماه های ایرانی،بازتابی از اسطوره ها و طبیعت

دکتر صمیم ارزانی
نام ماه‌های سال در تقویم ایرانی، ریشه در تاریخ، فرهنگ و باورهای کهن این سرزمین دارد. این نام‌ها نه‌تنها بیانگر نظم زمانی هستند، بلکه بازتابی از اسطوره‌ها، طبیعت و شیوه زندگی مردمان ایران‌زمین در طول قرن‌ها محسوب می‌شوند.
تقویم رسمی ایران، که امروزه از آن استفاده می‌کنیم، تقویم خورشیدی است که پایه آن از دوران باستان نهاده شده است. نام‌های ماه‌های سال در این تقویم، برگرفته از تقویم زرتشتی و اوستا، کتاب مقدس زرتشتیان، است. هر یک از این نام‌ها با یکی از ایزدان باستانی یا ویژگی‌های طبیعی مرتبط است و نشانه‌ای از نگرش ایرانیان قدیم به جهان، زمان و زندگی دارد.
فروردین، ماه نو شدن و شکوفایی
فروردین از واژه «فروردینگان» گرفته شده که در اوستا به‌صورت «فرورتین» آمده و به معنای فروهرها، یعنی ارواح نیک درگذشتگان است. ایرانیان باستان معتقد بودند که در آغاز سال نو، فروهرهای نیاکان برای سرکشی به زمین بازمی‌گردند و مردم با برگزاری جشن نوروز، به استقبال آن‌ها می‌رفتند.
اردیبهشت، ماه بهترین راستی
اردیبهشت از واژه اوستایی «اَشَه وَهیشتَه» گرفته شده که به معنی «بهترین راستی» یا «بهترین نظم» است. این ماه با آتش، که نماد پاکی و حقیقت در آیین زرتشتی است، مرتبط دانسته می‌شود.
خرداد، ماه کمال و سرسبزی
نام خرداد از واژه اوستایی «هئوروتات» گرفته شده و به معنای کمال و رسایی است. این ماه نماد فراوانی آب و بارندگی است و در باورهای کهن، نگهبانی از آن را ایزد آناهیتا بر عهده دارد.
تیر، ماه باران و رویش
تیر از نام ایزد «تیشتر» گرفته شده که در اسطوره‌های ایرانی، ایزد باران‌آور است. بر اساس روایت‌ها، تیشتر با دیو خشکسالی می‌جنگد تا باران را برای زمین به ارمغان بیاورد. جشن تیرگان، یکی از آیین‌های کهن ایرانی، در این ماه برگزار می‌شود.
مرداد، ماه جاودانگی
مرداد از واژه اوستایی «اَمِرتات» به معنای بی‌مرگی و جاودانگی گرفته شده است. این ماه نمادی از سرسبزی و پایداری طبیعت در اوج تابستان است.
شهریور، ماه فرمانروایی نیک
نام شهریور از واژه اوستایی «خشَثرَه‌وئیریه» به معنای «شهریاری آرمانی» یا «پادشاهی مطلوب» گرفته شده است. این ماه با قدرت، حکومت عادلانه و استحکام در ارتباط است.
مهر، ماه پیوند و دوستی
مهر از نام ایزد مهر یا میترا گرفته شده که ایزد پیمان، دوستی و خورشید در باورهای ایرانیان باستان است. جشن مهرگان که به افتخار این ایزد برگزار می‌شد، از مهم‌ترین جشن‌های باستانی ایران بوده است.
آبان، ماه آب و باران
آبان از واژه اوستایی «اَپَم» گرفته شده که به معنای آب است. این ماه به ایزدبانو آناهیتا، الهه آب‌های روان و باران، منسوب است و در آن جشن آبانگان برگزار می‌شد.
آذر، ماه آتش و روشنایی
آذر از واژه اوستایی «آتر» گرفته شده که به معنای آتش است. این ماه به پاسداشت آتش، که عنصر مقدس در آیین زرتشتی محسوب می‌شود، نام‌گذاری شده و جشن آذرگان نیز در آن برگزار می‌شد.
دی، ماه آفرینش و آغاز نو
دی از واژه اوستایی «دَثوش» یا «داد» به معنای آفرینش و دادار گرفته شده است. در این ماه جشن یلدا برگزار می‌شود که نمادی از زایش خورشید و غلبه نور بر تاریکی است.
-بهمن

از واژه اوستایی «وُهومَنَه» گرفته شده و به معنای «اندیشه نیک» است. این ماه با خردمندی و صلح در ارتباط است و ایزد بهمن، نگهبان حیوانات سودمند، نماد آن محسوب می‌شود.
اسفند، ماه فروتنی و باروری
اسفند از واژه اوستایی «سپندارمذ» گرفته شده که به معنای فروتنی و بردباری است. این ماه به زمین، زنان و باروری اختصاص دارد و جشن اسفندگان، که روز گرامیداشت زنان و مادران در ایران باستان بوده، در آن برگزار می‌شد.
نام‌های ماه‌های ایرانی، فراتر از یک تقویم زمانی، بیانگر فرهنگی غنی و ارتباطی عمیق با طبیعت، اخلاق و جهان‌بینی نیاکان ما هستند. هنوز هم این نام‌ها در کنار جشن‌ها و آیین‌های کهن، بخشی از هویت ملی و تاریخی ما را تشکیل می‌دهند و یادآور پیوندی هزاران ساله با گذشته‌ای پر از معنا و حکمت‌اند.