مالیات هزینه ای برای توسعه یا مانعی برای رشد؟

دکتر صمیم ارزانی

مالیات یکی از مهم‌ترین ابزارهای اقتصادی در هر کشوری است. اما این ابزار می‌تواند دو نتیجه متفاوت داشته باشد اگر به درستی طراحی شود می‌تواند تولید را رونق دهد و عدالت اجتماعی را تقویت کند اما اگر ناعادلانه و بدون برنامه باشد می‌تواند موجب رکود اقتصادی و فشار بر اقشار ضعیف شود. بنابراین سوال اساسی این است که چگونه می‌توان نظام مالیاتی را به گونه‌ای طراحی کرد که هم محرک تولید باشد و هم حامی قشر ضعیف؟۱. کاهش فشار مالیاتی بر تولیدکنندگان واقعی باید یکی از اهدافمان باشد یکی از مشکلات اصلی در اقتصاد فشار مالیاتی بر تولیدکنندگان و کارآفرینان است. اگر دولت از بنگاه‌های تولیدی کوچک و اشتغال زا مالیات سنگین بگیرد هزینه‌های تولید بالا می‌رود و این موضوع باعث کاهش سرمایه‌گذاری، افزایش بیکاری و تورم و حتی مهاجرت سرمایه به کشورهای دیگر می‌شود بنابراین باید مالیات بر تولید را کاهش داد و به جای آن پایه‌های مالیاتی جدید تعریف کرد مثلاً افزایش مالیات بر فعالیت‌های غیرمولد مانند سوداگری در زمین و مسکن یا معاملات غیرشفاف در بازارهای مالی به عنوان نمونه در آلمان، بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEs) که موتور اصلی اقتصاد هستند و بیشترین اشتغال زایی را ایجاد می کنند ، از معافیت‌ها و تخفیف‌های مالیاتی بهره‌مند می‌شوند تا به رشد و توسعه آن‌ها کمک شود. همچنین، نرخ مالیات بر سود شرکت‌ها در این کشور رقابتی است تا انگیزه سرمایه‌گذاری افزایش یابد. جلوگیری از فرار مالیاتی و افزایش شفافیت کلید بهبود مالیات ستانی است یکی از مشکلات بزرگ اقتصاد ایران ، فرار مالیاتی برخی از ثروتمندان و شرکت‌های بزرگ است. بسیاری از این افراد با استفاده از خلأهای قانونی یا حساب‌های صوری مالیات واقعی خود را پرداخت نمی‌کنند. این در حالی است که اقشار متوسط و ضعیف، که امکان دور زدن قوانین را ندارند، تحت فشار قرار می‌گیرند. راه‌حل این مشکل، هوشمندسازی نظام مالیاتی و استفاده از فناوری‌های جدید برای رصد تراکنش‌های مالی است. کشورهای اسکاندیناوی مانند سوئد و نروژ از سیستم‌های مالیاتی دیجیتال و شفاف استفاده می‌کنند که تمامی تراکنش‌ها به‌صورت خودکار ثبت و پردازش می‌شود. این روش باعث شده تا فرار مالیاتی به حداقل برسد و دولت بتواند درآمدهای مالیاتی را به‌درستی مدیریت کند.اخذ مالیات از ثروت، نه از درآمدهای ناچیز بسیاری از کشورهای پیشرفته، بخشی از درآمد دولت را از مالیات بر ثروت تأمین می‌کنند، نه از مالیات بر درآمدهای کم و متوسط. در ایران نیز می‌توان مالیات بر خانه‌های لوکس، خودروهای گران‌قیمت، زمین‌های بایر و املاک مازاد را افزایش داد. این اقدام هم به کاهش نابرابری کمک می‌کند و هم دولت را از وابستگی به مالیات از کسب‌وکارهای کوچک نجات می‌دهد. در فرانسه، مالیات بر دارایی‌های لوکس مانند املاک گران‌قیمت و خودروهای فوق لوکس وضع شده است که به کاهش فاصله طبقاتی و تأمین بودجه عمومی کمک می‌کند. این مدل می‌تواند در ایران نیز اجرا شود تا فشار مالیاتی از روی طبقه متوسط و ضعیف برداشته شود. معافیت‌های هدفمند برای حمایت از اقشار ضعیف باید نظام مالیاتی را طوری طراحی کرد که فشار بر دهک‌های پایین جامعه کاهش یابد. مثلاً می‌توان سقف معافیت مالیاتی را برای حقوق‌بگیران افزایش داد، مالیات بر کالاهای اساسی را حذف کرد یا به کسب‌وکارهای کوچک تخفیف‌های ویژه داد. همچنین، شرکت‌هایی که در مناطق محروم سرمایه‌گذاری می‌کنند، باید از تخفیف‌های مالیاتی برخوردار شوند تا توسعه متوازن در کشور ایجاد شود. در کانادا، نرخ مالیات بر درآمد برای اقشار کم‌درآمد بسیار پایین است و حتی برخی از افراد با درآمد کم از پرداخت مالیات معاف  هستند. در عوض، نرخ مالیات برای افراد پردرآمد بالاتر است تا عدالت اجتماعی رعایت شود.استفاده از درآمدهای مالیاتی برای رفاه عمومی یکی از مهم‌ترین انگیزه‌ها برای پرداخت مالیات، شفافیت در هزینه‌کرد آن است. اگر مردم ببینند که مالیات آن‌ها صرف بهبود خدمات عمومی مانند آموزش، بهداشت و حمل‌ونقل می‌شود، اعتمادشان به دولت افزایش می‌یابد. بنابراین، دولت باید گزارش‌های دقیق از نحوه مصرف مالیات ارائه دهد تا شهروندان احساس کنند که این پول در مسیر درست هزینه می‌شود. در کشورهای پیشرفته مانند آلمان و هلند، بخش بزرگی از درآمدهای مالیاتی صرف توسعه خدمات اجتماعی مانند بیمه درمانی رایگان، آموزش رایگان و زیرساخت‌های عمومی می‌شود و به صورت شفاف گزارش خرج کرد در بیلان های سالانه دولت اورده می شود برای اطلاع عموم مردم. این کار باعث افزایش رضایت عمومی و کاهش نارضایتی از پرداخت مالیات می‌شود نظام مالیاتی نبایدش صرفاً یک ابزار درآمدزایی برای دولت باشد بلکه باید ابزاری برای توسعه اقتصادی و برقراری عدالت اجتماعی باشد.