دکتر صمیم ارزانی – فعال اقتصادی
استان هرمزگان، با ۹۰۰ کیلومتر خط ساحلی و جزایر استراتژیکی مانند قشم و کیش، این روزها با چالشی بزرگ روبه روست: بالا آمدن آب خلیج‌فارس. بر اساس داده‌های سازمان هواشناسی ایران، سالانه ۳ تا ۵ میلی‌متر به سطح آب افزوده می‌شود و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۱۴۲۰، افزایش چند دهه سانتیمتری آب، ۱۲٪ از اراضی ساحلی بندرعباس و قسمت هایی از جزیره های کم‌ارتفاع مانند لاوان و هنگام را برای همیشه به زیر آب ببرد. این اتفاق نه تنها خانه‌های هزاران خانواده، بلکه زیرساخت‌های حیاتی مانند بندر شهید رجایی – که مسئول ۸۵٪ صادرات و واردات کانتینری کشور است – را تهدید می‌کند.
در سیلاب ویرانگر سال ۱۴۰۰ بندرعباس، خسارتی بالغ بر میلیاردها تومان به بخش مسکونی و تجاری وارد شد و حالا کارشناسان هشدار می‌دهند تا ۱۴۱۵، حدود ۴۰ روستای ساحلی نیازمند تخلیه یا جابجایی خواهند بود.
دانشگاه هرمزگان در مطالعه‌ای در سال ۱۴۰۱ نشان داد سالانه ۱.۵ متر از سواحل جزیره هرمز بر اثر امواج و فعالیت‌های انسانی از بین می‌رود. حتی خطوط انتقال آب شیرین نیز در خطرند: ۳۰٪ از این خطوط در مناطق ساحلی به دلیل نفوذ آب شور در معرض آسیب هستند.
هلند، کشوری که ۲۶٪ از اراضی آن زیر سطح دریا قرار دارد، دهه‌هاست به عنوان پیشرو در مدیریت ساحلی شناخته می‌شود. پروژه (Delta Works) که پس از سیل فاجعه‌بار ۱۹۵۳ آغاز شد، شامل شبکه‌ای از سدها، کانال‌ها و موانع ضدطوفان هوشمند است. این سیستم تا کنون از هلند در برابر افزایش سطح دریا و سیلاب‌های شدید محافظت کرده است. نمونه بارز آن ، بزرگترین سازه متحرک جهان است که با حسگرهای پیشرفته، به طور خودکار در برابر طوفان‌ها بسته می‌شود. این پروژه الهام‌بخش طرح‌هایی مانند موج‌شکن هوشمند قشم در هرمزگان است.
هرمزگان در سال‌های اخیر پروژه‌های نوآورانه‌ای را آغاز کرده است. ساخت موج‌شکن هوشمند در غرب قشم ، نرخ فرسایش سواحل را ۴۰٪ کاهش داده است. در بندرعباس نیز از فناوری «بتن‌های زیستی» در دیواره‌های ساحلی استفاده می‌شود که با جذب مواد معدنی آب، استحکام خود را افزایش می‌دهند. پروژه «زهکشی هوشمند» ، با همکاری کارشناسان آلمانی، ظرفیت تخلیه سیلاب را تا ۷۰٪ بالا برده و الگویی برای دیگر مناطق ساحلی شده است.
هلند در این زمینه نیز پیشگام است. پروژه «موتور ماسه‌ای» در سال ۲۰۱۱، با تزریق ۲۱ میلیون مترمکعب شن به ساحل، از فرسایش جلوگیری کرد و اجازه داد جریان طبیعی دریا، شن‌ها را در طول خط ساحلی پخش کند. این روش کم‌هزینه و سازگار با محیط زیست، می‌تواند برای جزایری مانند هرمز الهام‌بخش باشد.
برخی راهکارها ریشه در طبیعت دارند. کاشت ۵۰۰ هکتار جنگل حرا در خور تیاب ، نه تنها سالانه ۸٪ از شوری خاک می‌کاهد، بلکه به عنوان سدی طبیعی در برابر امواج طوفانی عمل می‌کند. در جزیره کیش نیز تجربه موفق انتقال تأسیسات به ارتفاعات امن‌تر، الگویی برای پروژه‌های بزرگ تری مانند جابه جایی پالایشگاه لاوان به منطقه جاسک شده است.
هلند در احیای اکوسیستم‌های ساحلی نیز تجربیات ارزشمندی دارد. پروژه «اتاقی برای رودخانه» با بازگرداندن زمین‌های سیلابی به رودخانه‌ها، فشار سیلاب‌ها را کاهش داده است. این طرح مشابه کاشت حرا در هرمزگان، نشان می‌دهد ترکیب زیرساخت‌های مهندسی و طبیعت، تاب‌آوری را چندبرابر می‌کند.
مدیرکل محیط زیست هرمزگان در گفت‌وگویی در خرداد ۱۴۰۳ تأکید کرد: «ما نمی‌توانیم زمان را متوقف کنیم، اما می‌توانیم با قوانین سختگیرانه و فناوری، آسیب‌ها را مدیریت کنیم.» تصویب «آیین‌نامه ساخت‌وساز در حریم ۵۰۰ متری ساحل» در سال ۱۴۰۰، که استفاده از مصالح ضدشوری را الزامی می‌کند، گامی در این مسیر است. هلند نیز از دهه ۱۹۹۰ با اجرای «برنامه ملی آب»، ساخت‌وساز در مناطق پرخطر را ممنوع و استانداردهای مقاومتی ساختمان‌ها را ارتقا داده است.
از سوی دیگر، همکاری هرمزگان با نهادهای بین‌المللی مانند برنامه محیط‌زیست خلیج‌فارس (ROPME) و جذب اعتبار چند میلیون یورویی، نشان می‌دهد این بحران، تنها با تلاش جمعی حل می‌شود. هلند نیز از طریق مشارکت در پروژه‌هایی مانند «ائتلاف بین‌المللی آب» دانش فنی خود را در اختیار کشورهای ساحلی قرار می‌دهد.
هرمزگان اگر امروز اقدام نکند، تا ۱۴۲۰ با زیر آب رفتن ۲۰۰ کیلومترمربع از اراضی ساحلی و آسیب به ۳۵٪ زیرساخت‌های اقتصادی خود مواجه خواهد شد. اما تجربه‌های موفق اخیر ثابت کرده ترکیب فناوری، قوانین محکم و احیای طبیعت می‌تواند تا ۸۰٪ از این فاجعه جلوگیری کند.
الگوی هلند نشان می‌دهد که حتی کشورهای کم‌ارتفاع نیز با برنامه‌ریزی بلندمدت و سرمایه‌گذاری در نوآوری، می‌توانند به جای مقابله، با افزایش سطح دریا «همزیستی» کنند.
این استان نه تنها باید خود را نجات دهد، بلکه می‌تواند با الهام ازتجربیات جهانی، به نمونه‌ای پیشرو در تاب‌آوری ساحلی در خلیج‌فارس تبدیل شود.
