کمپ‌های گردشگری پایدار، کمک حال معیشت و محیط زیست

ندای هرمزگان – دکتر صمیم ارزانی
ساحل، هر روز رنگی تازه به خود می‌گیرد، اما نه از جنس زیبایی‌های طبیعت، بلکه از ردپاهای بی‌توجهی. روزگاری ماسه‌های نرم هرمز مثل فرشی از مخمل سرخ زیر پای ماهیگیران محلی پهن بود، اما حالا پوشیده از بطری‌های پلاستیکی و کیسه‌های سرگردانی است که با هر موج، قصه‌ای از بی‌مسئولیتی را زمزمه می‌کنند. دریا که روزگاری گهواره صدف‌های براق بود، امروز در توده‌ای از زباله‌ها غرق شده و ساحل، به‌جای عطر نمک و جلبک، بوی دود زباله‌های سوخته می دهد.
برای مردمی که با موج‌های این دریا قد کشیده‌اند، تماشای این صحنه‌ها مثل دیدن زخم‌های عمیق بر پیکر مادرشان است.
هر روز که می‌گذرد، چهره جزایر تغییر می‌کند؛ تخریب سواحل، مرجان‌های در حال مرگ و گوشه‌هایی از طبیعت که دیگر تاب گردشگران بی‌ملاحظه را ندارند. اما آیا می‌توان این زخم‌ها را درمان کرد؟ آیا می‌توان میان طبیعت و گردشگران صلحی برقرار کرد؟
کمپ‌های گردشگری پایدار یکی از راه‌حل‌هایی است که می‌تواند به این بحران پایان دهد. این کمپ‌ها نه‌تنها محلی برای اقامت گردشگران هستند، بلکه بستری برای آموزش و حفظ محیط‌زیست نیز خواهند بود. تجربه‌های جهانی و داخلی موفق نشان داده‌اند که اگر گردشگری به‌درستی مدیریت شود، نه‌تنها باعث تخریب محیط‌زیست نمی‌شود، بلکه می‌تواند به اقتصاد محلی هم رونق ببخشد.
جزایر هرمزگان با سواحل زیبا و طبیعت بی‌نظیرشان، هر ساله میزبان بیش از ۲ میلیون گردشگر داخلی و خارجی هستند. اما این افزایش ورود گردشگران بدون ایجاد زیرساخت‌های مناسب، باعث شده که اکوسیستم‌های حساس این منطقه تحت فشار قرار بگیرند. طبق گزارش سازمان محیط‌زیست هرمزگان، در سال ۱۴۰۱ ۴۰ درصد از زباله‌های جمع‌آوری‌شده در ساحل هرمز ناشی از فعالیت‌های گردشگری غیرمسئولانه بوده است. اگر این روند ادامه پیدا کند، نه‌تنها طبیعت این جزایر آسیب خواهد دید، بلکه از جذابیت گردشگری آن‌ها نیز کاسته می‌شود. با این حال، تجربه‌های موفق جهانی و داخلی نشان داده که کمپ‌های گردشگری پایدار می‌توانند هم به حفظ محیط‌زیست کمک کنند و هم برای مردم منطقه ایجاد درآمد و اشتغال کنند.
کشورهایی که توانسته‌اند گردشگری را با حفظ محیط‌زیست ترکیب کنند، به نتایج درخشانی رسیده‌اند.
در جزایر فی فی تایلند، ایجاد کمپ‌های مجهز به سیستم‌های بازیافت و انرژی خورشیدی باعث شده که میزان تخریب محیط‌زیست تا ۳۰ درصد کاهش پیدا کند و هم‌زمان درآمد گردشگری ۲۰ درصد افزایش یابد. در بیابان‌های دبی، کمپ‌های صحرایی لوکس اما پایدار، هر سال ۵۰۰ هزار گردشگر را جذب می‌کنند و درآمدی بالغ بر ۲۰۰ میلیون دلار به اقتصاد امارات اضافه می‌کنند. در داخل کشور هم نمونه‌های موفقی وجود دارد. در جزیره قشم، کمپ دریاروم که با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی راه‌اندازی شده، توانسته ۵۰ شغل مستقیم ایجاد کند و هم‌زمان زباله‌های ساحلی را ۱۵ درصد کاهش دهد.
بررسی‌های دانشگاه هرمزگان نشان داده که تمرکز گردشگران در کمپ‌های استاندارد می‌تواند تا ۵۰ درصد از تخریب سواحل جلوگیری کند.
به‌عنوان نمونه، در کمپ هورمز سبز، استفاده از سرویس‌های کمپرسی باعث شده که مصرف آب ۷۰ درصد کاهش پیدا کند. در کنار این موضوع، کمپ‌های پایدار می‌توانند فرصت‌های شغلی جدیدی ایجاد کنند. برآوردهای اتاق بازرگانی بندرعباس نشان می‌دهد که هر کمپ کوچک با ۲۰ چادر، برای ۱۰ نفر اشتغال‌زایی می‌کند. اگر در جزایر هرمزگان فقط ۲۰ کمپ راه‌اندازی شود، این عدد به ۲۰۰ شغل جدید خواهد رسید. علاوه بر این، گردشگران خارجی حاضرند برای اقامت در کمپ‌های پایدار هزینه بیش تری بپردازند. طبق نظرسنجی سایت TripAdvisor، ۶۰ درصد از گردشگران اروپایی مایل‌اند تا ۳۰ درصد بیش تر برای اقامت در کمپ‌های سازگار با محیط‌زیست هزینه کنند. این یعنی اگر چنین کمپ‌هایی در هرمزگان ساخته شوند، می‌توانند مسافران بیش تری را از خارج از کشور جذب کنند.
برای این که کمپ‌های پایدار به‌درستی در جزایر هرمزگان اجرا شوند، باید از نمونه‌های موفق الگوبرداری شود. این کمپ‌ها باید به پنل‌های خورشیدی مجهز باشند تا بتوانند بخش زیادی از انرژی موردنیاز خود را تأمین کنند.
کمپ سبزکارون در خوزستان یکی از نمونه‌هایی است که از این فناوری استفاده کرده و توانسته ۸۰ درصد انرژی مصرفی خود را از خورشید تأمین کند. از نظر هزینه، اقامت در این کمپ‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که هم برای گردشگران داخلی مقرون‌به‌صرفه باشد و هم کیفیت خدمات آن در سطح بالایی حفظ شود.
بررسی‌های میدانی نشان می‌دهند که محدوده قیمتی ۱۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان برای هر شب اقامت در این کمپ‌ها می‌تواند هم نیاز مسافران را تأمین کند و هم برای سرمایه‌گذاران سودآور باشد. البته این کمپ‌ها نباید فقط محل اقامت باشند، بلکه باید خدماتی مثل اجاره دوچرخه و قایق، فروش صنایع‌دستی محلی و برگزاری تورهای طبیعت‌گردی با راهنمایان محلی را هم ارائه دهند. چنین خدماتی هم جذابیت سفر را بیش تر می‌کند و هم باعث درآمدزایی برای مردم محلی می‌شود.
برای این که چنین کمپ‌هایی به‌طور گسترده در هرمزگان راه‌اندازی شوند، دولت و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی باید با هم همکاری کنند.
وزارت گردشگری اخیراً مصوبه‌ای را تصویب کرده که براساس آن، سرمایه‌گذاران می‌توانند وام‌های کم‌بهره تا ۵ میلیارد تومان دریافت کنند. تجربه نشان داده که این نوع حمایت‌ها می‌تواند پروژه‌ها را سریع‌تر به نتیجه برساند. به‌عنوان مثال، کمپ مکسان در جزیره هنگام با سرمایه‌گذاری خصوصی و حمایت دولت در کم تر از شش ماه راه‌اندازی شد.
در کنار سرمایه‌گذاری، آموزش مردم محلی هم اهمیت زیادی دارد. سازمان فنی و حرفه‌ای اعلام کرده که تا پایان سال ۱۴۰۳، حدود ۵۰۰ نفر را در زمینه مدیریت کمپ‌های گردشگری پایدار آموزش خواهد داد. این آموزش‌ها باعث می‌شود که مردم بومی نه‌تنها در این پروژه‌ها سهیم شوند، بلکه در مدیریت و بهره‌برداری از آن‌ها نیز نقش مؤثری داشته باشند.
برای جلوگیری از تخریب سواحل، لازم است که قوانین سخت‌گیرانه‌تری نیز وضع شود. براساس طرح پیشنهادی، اقامت‌های غیرمجاز در مناطق حساس محیط‌زیستی می‌تواند تا ۱۰۰ میلیون تومان جریمه داشته باشد. این قوانین می‌توانند کمک کنند که تنها کمپ‌های استاندارد و پایدار در جزایر فعالیت کنند.
جزایر هرمزگان ظرفیت این را دارند که به قطب کمپ‌گردی ایران تبدیل شوند. اگر این طرح به‌درستی اجرا شود، سالانه تا ۵۰۰ میلیارد تومان درآمد ایجاد خواهد شد، درحالی‌که اکوسیستم این مناطق نیز حفظ خواهد شد. الآن وقت آن رسیده که هرمزگان از تخریب طبیعت فاصله بگیرد و به الگویی برای گردشگری پایدار در ایران تبدیل شود. با برنامه‌ریزی درست، حمایت دولت و مشارکت مردم محلی، این منطقه می‌تواند در آینده‌ای نزدیک، نمونه‌ای موفق از تعامل مسئولانه انسان و طبیعت باشد.
یکی از راهکارهای عملی که مردم محلی می‌توانند برای حمایت از کمپ‌های پایدار انجام دهند، مشارکت در ارائه خدمات به گردشگران است. بسیاری از بازدیدکنندگان علاقه‌مند به تجربه‌های بومی و اصیل هستند. مردم محلی می‌توانند با ارائه غذاهای سنتی، صنایع‌دستی، اجرای موسیقی محلی یا راهنمایی گردشگران در مسیرهای طبیعی، هم به حفظ فرهنگ منطقه کمک کنند و هم از این طریق درآمدزایی داشته باشند.