ماموریت ممکن ؛رسیدن به هرمزگان بدون کپسول گاز

دکتر صمیم ارزانی/ فعال اقتصادی

چند روز پیش، در جزیره هرمز، با پیرزنی صحبت کردم که به‌تنهایی زندگی می‌کرد. او از مشکلاتی که با حمل و نصب کپسول‌های گاز داشت، گلایه می‌کرد و می‌گفت: «دست‌های من دیگر توانایی بلند کردن این کپسول‌ها را ندارد. هر بار که گاز تمام می‌شود، نگرانم که چگونه کپسول جدیدی تهیه کنم. هزینه‌ها و خطرات و دشواری‌ها، زندگی را برای من سخت کرده است»!
این صحبت‌ها، تصویری روشن از چالش‌هایی است که بسیاری از خانوارهای جزایر هرمزگان با آن روبه‌رو هستند. وابستگی به کپسول‌های گاز نه‌تنها هزینه‌های اقتصادی را افزایش داده، بلکه مشکلات ایمنی، محدودیت‌های تأمین و دشواری‌های حمل‌ونقل نیز به آن اضافه شده است. این در حالی است که در بسیاری از نقاط جهان، کشورها راهکارهای نوآورانه‌ای برای جایگزینی این سوخت اتخاذ کرده‌اند.
در کشورهایی مانند چین، هند و مراکش، تجربه‌های موفقی در زمینه بیوگاز خانگی و اجاق‌های خورشیدی اجرا شده است. برای مثال، در چین پروژه‌های بیوگاز روستایی در استان سیچوآن توانسته‌اند با تبدیل پسماندهای انسانی و دامی به انرژی، بیش از ۴۰ میلیون خانوار را از مصرف گاز مایع بی‌نیاز کنند. این مدل نه‌تنها باعث کاهش ۶۰ درصدی مصرف گاز مایع شده، بلکه از طریق فروش اعتبار کربنی (Carbon Credit) به شرکت‌های اروپایی، درآمدزایی پایدار نیز ایجاد کرده است. استارت‌آپ‌هایی مانند Eco-Gas China با جذب سرمایه از صندوق‌های کربن، نصب و نگهداری این سیستم‌ها را مدیریت می‌کنند.
در کشور مراکش، پروژه Solar Cookers International با مشارکت استارت‌آپ SunFire Energy، اجاق‌های خورشیدی پارابولیک را با قیمت کم‌بهره در اختیار خانوارها قرار داده است. این اقدام توانسته است میزان مصرف گاز را تا ۴۰ درصد کاهش دهد و از طریق فروش اعتبار کربنی، سرمایه‌گذاری‌های سبز را جذب کند. در هند نیز استارت‌آپ GreenCook India با استفاده از مواد بازیافتی، اجاق‌های خورشیدی جعبه‌ای تولید کرده و آن‌ها را از طریق وام‌های میکروکِرِدیت به مردم عرضه می‌کند.
با الهام از این تجربه‌های موفق جهانی، می‌توان در هرمزگان نیز راهکارهای مشابهی را پیاده‌سازی کرد. یکی از این راهکارها، توسعه استارت‌آپ‌های بیوگاز خانگی است که می‌تواند پسماندهای محلی را به انرژی تبدیل کند. طراحی سامانه‌های کوچک‌مقیاس بیوگازرانی که بتواند از پسماندهای ماهیگیری در جزایر قشم و هرمز و ضایعات نخل برای تولید بیوگاز استفاده کند، می‌تواند به‌عنوان یک راهکار پایدار معرفی شود. در این مدل، امکان فروش تضمینی بیوگاز به خانوارها وجود دارد، به‌طوری که هزینه مصرف روزانه معادل دو ساعت پخت‌وپز، حدود ۲۰۰ هزار تومان در ماه خواهد بود. در کنار این، می‌توان از طریق فروش کربن کریدیت در پلتفرم‌های بین‌المللی مانند Gold Standard و Verra، درآمدزایی بیشتری ایجاد کرد.
علاوه بر بیوگاز خانگی، استفاده از اجاق‌های خورشیدی نیز می‌تواند به کاهش وابستگی به کپسول‌های گاز کمک کند. در مرحله نخست، می‌توان با اجرای یک پروژه آزمایشی، ۵۰۰ دستگاه اجاق خورشیدی را در مناطق هدف نصب کرد. تأمین مالی این طرح می‌تواند از طریق سرمایه‌گذاران سبزی که در ازای هر دستگاه، ۰.۵ تن کربن کریدیت دریافت می‌کنند، انجام شود. برای پایش میزان کاهش انتشار CO₂ و تبدیل آن به اعتبار مالی، توسعه یک اپلیکیشن ویژه بر اساس مدل استارت‌آپ CarbonCook India نیز پیشنهاد می‌شود.
در کنار این راهکارها، می‌توان از فناوری‌های هوشمند برای بهینه‌سازی مصرف گاز استفاده کرد. توسعه کپسول‌های گازی که به حسگرهای اینترنت اشیا (IoT) مجهز هستند، امکان کاهش ۳۰ درصدی مصرف گاز را فراهم می‌کند. این کپسول‌ها می‌توانند از طریق یک اپلیکیشن، نشتی گاز را تشخیص داده و هشدارهای لازم را ارسال کنند.
برای تأمین مالی این پروژه‌ها، مدل‌های گوناگونی وجود دارد که شامل فروش اعتبار کربنی، جذب سرمایه‌گذاری از صندوق‌های کربن و سرمایه‌گذاری خطرپذیر سبز می‌شود. برای مثال، پروژه‌های بیوگاز خانگی می‌توانند از طریق فروش کربن کریدیت به بازارهای جهانی تأمین مالی شوند. استارت‌آپ‌هایی که در زمینه اجاق‌های خورشیدی فعالیت می‌کنند، می‌توانند با الگوگیری از نمونه‌های موفقی مانند SunCulture در کنیا، از صندوق‌های سرمایه‌گذاری سبز استفاده کنند. همچنین، برای مدیریت هوشمند گاز، می‌توان از سرمایه‌گذاری خطرپذیر سبز بهره برد، مشابه آنچه در استارت‌آپ Looop در ژاپن انجام شده است.
از نظر قانونی و سیاست‌گذاری، اجرای این طرح‌ها می‌تواند با اسناد داخلی کشور نیز همخوانی داشته باشد. برنامه هفتم توسعه امکان تأمین مالی این پروژه‌ها را از طریق مالیات بر کربن فراهم کرده است. همچنین، سند انرژی‌های تجدیدپذیر، به پروژه‌هایی که قابلیت تولید کربن کریدیت دارند، اولویت داده است. قانون حمایت از استارت‌آپ‌ها نیز مشوق‌هایی مانند معافیت مالیاتی پنج‌ساله برای شرکت‌های فعال در حوزه انرژی‌های پاک در نظر گرفته است.
اجرای این طرح‌ها نه‌تنها می‌تواند وابستگی خانوارهای هرمزگان به کپسول‌های گاز را کاهش دهد، بلکه تأثیرات اقتصادی و اجتماعی مهمی نیز به همراه خواهد داشت. در صورت پیاده‌سازی این راهکارها، تخمین زده می‌شود که طی پنج سال، میزان مصرف گاز مایع در استان تا ۵۰ درصد کاهش یابد که این امر معادل صرفه‌جویی سالانه ۱۵۰ میلیارد تومان در هزینه‌های تأمین و توزیع گاز خواهد بود. علاوه بر این، فروش کربن کریدیت می‌تواند سالانه بیش از ۲ میلیارد تومان درآمد ارزی برای استان ایجاد کند. از نظر اشتغال‌زایی نیز، پیش‌بینی می‌شود که در فاز نخست اجرای پروژه‌ها، بیش از ۵۰۰ فرصت شغلی مستقیم در زمینه نصب، نگهداری و پشتیبانی فناوری‌های بیوگاز و خورشیدی ایجاد شود و در بلندمدت، این رقم به بیش از ۲۰۰۰ شغل پایدار افزایش یابد.
در نهایت، ترکیب فناوری‌های نوین مانند بیوگاز خانگی، اجاق‌های خورشیدی و مدیریت هوشمند گاز، می‌تواند راهی پایدار برای کاهش وابستگی هرمزگان به کپسول‌های گاز ایجاد کند. نکته کلیدی در موفقیت این طرح‌ها، تبدیل چالش‌های زیست‌محیطی و پسماندهای محلی به فرصت‌های درآمدزایی از طریق بازار کربن و جذب سرمایه‌گذاری‌های سبز است.
منابع کلیدی مورد استفاده در این پژوهش عبارتند از: گزارش UNDP (۲۰۲۲) درباره بیوگاز خانگی و بازار کربن در چین ، مستندات پروژه Gold Standard در زمینه صدور کربن کریدیت برای انرژی‌های پاک ، سند «استراتژی اقتصاد کم‌کربن ایران» که در سال ۱۴۰۱ منتشر شده است.