منصور ساعی
حوالی ظهر شنبه، ۶ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴ در یکی از پایانه‌های کانتینری بندر شهید رجایی بندرعباس، انفجار بزرگی رخ داد که طبق اعلام رسمی، این حادثه ۵۷ کشته و بیش از هزار نفر زخمی و میلیاردها دلار خسارت مادی بر جای گذاشت. مسئولیت دولت‌ها و سازمان‌ها فقط پاسخ و واکنش درست، در زمان درست به بحران‌ها و فاجعه‌های ملی در هنگام وقوع آن ها نیست، بلکه جبران خسارت‌های مادی و همدلی و انجام حمایت‌های مادی و روان‌شناختی بی‌دریغ از خانواده‌های قربانیان و کمک به بازگشت آن ها به زندگی عادی، بازسازی اعتماد اجتماعی و جلوگیری از تکرار فجایع مشابه است.
علاوه بر‌این، ساختن یادمان‌ها و مکان‌های یادبود یکی از اقدامات مهم در حوزه ارتباطات بحران راهبردی است که سازمان‌ها یا جوامع پس از وقوع یک بحران یا فاجعه انجام می‌دهند تا به قربانیان احترام بگذارند، خاطره آن ها را زنده نگه دارند یا از رویداد عبرت بگیرند. این یادمان‌ها می‌توانند شامل مراسم یادبود یا بزرگداشت، نصب مجسمه یا پلاک یادبود، اختصاص مکانی خاص برای تجمع یا ادای احترام، .ایجاد یک وب‌سایت برای ثبت خاطره قربانیان و خانواده‌های آنان، ایجاد صفحات در رسانه‌های اجتماعی برای همدردی عمومی (مثل صفحات یادبود در شبکه‌های اجتماعی) باشد. هدف از این اقدامات، بازسازی اعتماد عمومی، التیام عاطفی ذی‌نفعان، و نشان‌دادن مسئولیت‌پذیری سازمان است. یک نمونه برجسته از یادمان سازمانی پس از بحران، اقدام شرکت بریتیش پترولیوم یا بی‌پی پس از فاجعه نشت نفت در خلیج مکزیک در سال ۲۰۱۰ است.
پس از انفجار سکوی نفتی دیپ واتر هورایزن که منجر به کشته‌شدن ۱۱ کارگر و نشت میلیون‌ها بشکه نفت به دریا شد، «بی پی» برای جبران خسارت‌های گسترده و بازسازی اعتماد عمومی، اقدامات مختلفی نظیر ساخت یک بنای یادبود در لوئیزیانا برای گرامیداشت جان‌باختگان حادثه، برگزاری مراسم سالگرد با حضور خانواده‌ها و مسئولان محلی، ایجاد وب‌سایتی برای مستندسازی فاجعه، پاسخ‌های شرکت و اقدامات بازسازی، تخصیص منابع برای احیای محیط زیست و حمایت از جوامع آسیب‌دیده انجام داد.
در یک نمونه دیگر در مالزی، زمانی که در سال 2014 هواپیمای پرواز ام‌اچ 370 متعلق به شرکت خطوط هوایی مالزی، ناپدید شد و همه ۲۳۹ سرنشین آن جان باختند، پس از این بحران دولت مالزی و شرکت خطوط هوایی، در پارکی در کوالالامپور یک یادمان ملی ایجاد کردند و مراسم سالگرد با حضور خانواده‌های قربانیان و مقامات رسمی برگزار کردند و همچنین یک وب‌سایت یادبود برای اشتراک‌گذاری خاطرات و پیام‌های همدردی طراحی کردند. در نمونه ای دیگر، شرکت هواپیمایی جرمن وینگز هنگامی که در 24 مارس سال 2015 خلبان پرواز 9525 عمدا هواپیما را به کوه کوبید که طی آن ۱۵۰ نفر جان باختند، در محل سقوط در کوه‌های آلپ فرانسه یک یادمان سنگی ساخت و نام همه قربانیان را روی آن حک کرد و مراسم لحظات سکوت جهانی و یادبود با حضور خانواده‌ها برگزار شد.
شایسته است که دولت ایران و سازمان‌های مسئول در بیشتر بحران‌ها و فجایع بغرنج دارای قربانیان انسانی وسیع به‌ویژه در فاجعه انفجار کانتینرهای بندر راهبردی شهید رجایی در بندرعباس که قربانیان انسانی و خسارت‌های مادی چشمگیری بر جای گذاشت، براساس تجربه موفق کشورهای دیگر «یادمان ملی» برای ادای احترام به قربانیان، زخم‌دیدگان و بازماندگان ایجاد کنند.
این یادمان‌ها می‌تواند شامل نام‌گذاری خیابان‌ها و مکان‌های عمومی، یادمان سنگی و حک نام قربانیان بر روی آن، طراحی وب‌سایت و صفحات در دنیای دیجیتال برای مستندسازی تجربه بحران و خاطرات قربانیان و خانواده‌های آنان باشد تا هم بتواند نام و خاطره و تلاش‌های بی‌دریغ قربانیان این فاجعه بغرنج در یکی از لنگرهای اقتصادی بزرگ کشور را زنده نگه دارد و هم به یک درس عبرت ملی برای جلوگیری از تکرار چنین حوادثی تبدیل بشود. این یادمان‌ها فقط نقش نمادین ندارند؛ آن ها بخشی از ارتباطات استراتژیک پسابحران هستند و می‌توانند در بازسازی اعتماد، کاهش تنش عمومی و نمایش مسئولیت‌پذیری نقش مهمی ایفا کنند.
