«سالیکورنیا» طلای سبز هرمزگان در دل بیابان های شور

ندای هرمزگان- دکتر صمیم ارزانی – فعال اقتصادی 

بادهای گرم موسمی، برگ‌های زرد نخلستان پیرمرد را می‌لرزاند برگ‌هایی که روزی سبز و سرافراز، سایه‌بانِ خاطراتش بودند. حالا تنه‌های خمیده نخل‌ها مثل اسکلت‌های سوخته، از زمین شور میناب سر برآورده بودند. دستان پینه‌بسته‌اش را روی تنه نخل خشکیده‌ای کشید؛ نمکِ نشسته بر پوست درخت، زخم‌های کهنه‌اش را سوزاند.
«همین دهه پیش… هر نخل، کلی رطب می‌داد»، غرّید و نگاهش به چاه خشکیده‌ای دوخت که حالا پر از شن‌های نمکین بود. دخترش می‌گفت: «بابا، زمین مرده!». ولی او هنوز صدای شرشر آب در جوی‌های خاکی را زیر گوش‌هایش حس می‌کرد؛ صدایی که جای خودش را به زوزه باد در چاه های خشک داده بود.
داستان این پیرمرد کشاورز که اکنون بیکار شده احتمالا در آینده نه چندان دور حال و روز خیلی از کشاورزان خواهد بود اما راه چاره چیست؟
استان هرمزگان امروز در خط مقدم نبردی نابرابر با بیابان‌زایی و فرونشست زمین شوری خاک و آب چاه ها ایستاده است. بر اساس داده‌های سازمان جنگل‌ها، ۴۰٪ از اراضی کشاورزی هرمزگان در دو دهه اخیر به دلیل شوری فزاینده خاک و آب‌های زیرزمینی از دست رفته است. در مناطقی مانند جاسک و میناب، شوری خاک به بیش از ۱۲ دسی‌زیمنس بر متر رسیده؛ سطحی که حتی مقاوم‌ترین محصولات سنتی مانند گندم و جو نیز در آن نابود می‌شوند. اما راه نجات در تجربیات موفق جهانی نهفته است؛ جایی که کشورهای پیشرو در مناطق خشک، با کشت گیاهان شورپسند مانند سالیکورنیا، بیابان را به مزرعه‌های پررونق تبدیل کرده‌اند.
بررسی الگوهای بین‌المللی مانند امارات نشان می‌دهد که مناطق بیابانی با فناوری‌های نوین و انتخاب هوشمندانه گیاهان می‌توانند به قطب‌های کشاورزی تبدیل شوند. برای مثال، موسسات تحقیقاتی پیشرو در حوزه کشاورزی شورپسند، گونه‌هایی مانند سالیکورنیا را توسعه داده‌اند که نه تنها با آب شور آبیاری می‌شوند، بلکه هر هکتار از آنها تا ۱۵ تن زیست‌توده تولید می‌کند زیست توده به موادی گفته می شود که برای تولید انرژی سوزانده می شوند یا می توان از آنها سوخت هایی همچون بیوگاز،بیودیزل و اتانول استخراج کرد. این گیاهان که به «سبزیجات دریایی» معروفند، در صنایع غذایی (مانند جایگزین نمک)، دارویی (استخراج آنتی‌اکسیدان) و حتی تولید سوخت زیستی کاربرد دارند. کلید موفقیت در این مدل، چرخه اقتصاد چرخشی است: آب شور تصفیه‌شده از واحدهای نمک‌زدایی آب شیرین کن ها به مزارع منتقل می‌شود، زیست‌توده گیاهان پس از برداشت به سوخت زیستی تبدیل می‌شود و نمک باقیمانده نیز در صنایع شیمیایی استفاده می‌شود.
هرمزگان می‌تواند با الگوبرداری از این تجربیات، بیابان‌های شور ه زارخود را به مزرعه‌های ثروت تبدیل کند. کشت سالیکورنیا در زمین‌های رها شده جنوب هرمزگان، سه مزیت کلیدی دارد:
ریشه‌های عمیق این گیاه، خاک را تثبیت و از فرسایش بادی جلوگیری می‌کند.
و هر هکتار سالیکورنیا تا *۲۰۰ میلیون تومان* در سال درآمدزایی دارد (چند برابر کشت جو و گندم در شرایط مشابه).
نیاز آبی این گیاه ۸۰٪ کمتر از محصولات سنتی است و با آب شور نیز رشد می‌کند.
تجربیات جهانی ثابت کرده که موفقیت در کشاورزی شورپسند نیازمند همکاری سه‌گانه دولت، بخش خصوصی و کشاورزان است. در هرمزگان نیز می‌توان با ایجاد تعاونی‌های تخصصی گیاهان شورپسند، زمین‌های خرد را یکپارچه کرد و با جذب سرمایه‌گذاران، واحدهای فرآوری اولیه (مانند خشک‌کنی و بسته‌بندی) در خود روستاها احداث نمود. برخی شرکت‌های بین‌المللی با همکاری کشاورزان محلی، مزارع سالیکورنیا را به طور مستقیم به بازارهای جهانی متصل کرده و سود حاصل را به صورت عادلانه تقسیم می‌کنند.
دولت نیز می‌تواند با وام‌های کم‌بهره ۵ ساله معافیت مالیاتی برای صادرات، و ایجاد شبکه آزمایشگاه‌های کنترل کیفیت در مناطق آزاد هرمزگان، چرخه تولید وصادرات جهانی را تسهیل کند. قانون برنامه هفتم توسعه که بر «اقتصاد کم‌آب» تأکید دارد، بستر قانونی لازم را فراهم کرده است.
اجرای این طرح می‌تواند موج مهاجرت معکوس را در هرمزگان ایجاد کند.و باعث کاهش حاشیه نشینی و بیکاری شود در مناطق مشابه جهان، روستاهایی که روزی با بیکاری گسترده روبه رو بودند، امروز با کشت گیاهان شورپسند به قطب‌های اشتغال تبدیل شده‌اند. در هرمزگان نیز می‌توان با آموزش کشاورزان (به ویژه زنان) در زمینه کشت و فرآوری، هر هکتار را به منبع درآمد برای ۲ خانوار تبدیل کرد.
راهکارهای غلبه بر چالش ها چند لایه هستند از جمله نیاز به آموزش و نمایش نتایج ملموس (مانند بازدید از مزارع پایلوت).برای کاهش مقاومت کشاورزان سنتی و عقد قراردادهای پیش‌فروش با کشورهای حاشیه خلیج فارس که به دنبال محصولات ارگانیک هستند. و بازاریابی برای فروش و برندینگ محصولات.
نظارت سازمان محیط‌زیست بر کشت در مناطق حساس برای جلوگیری از تخریب اکوسیستم نیز لازم می باشد تا توسعه پایدار شکل بگیرد
نقشه راه آینده اینگونه است ایجاد چند مزرعه برای الگودر مناطق دارای زمین شور هرمزگان تا سال ۱۴۰۵ با همکاری جهاد کشاورزی. و تأسیس اتحادیه صادرات گیاهان شورپسند با مشارکت بخش خصوصی. و استفاده از اپلیکیشن‌های مانیتورینگ خاک و آب مبتنی بر فناوری‌های روز دنیا. با همکاری دانشگاه هرمزگان
هرمزگان می‌تواند با تکیه بر این طرح، نه تنها بحران شوری و فرونشست و گرد وغبار و فرسایش خاک را به فرصتی اقتصادی تبدیل کند، بلکه به الگویی الهام‌بخش برای مناطق بیابانی جهان تبدیل شود. با یادگیری از موفقیت‌های جهانی در احیای زمین‌های شور، هرمزگان قادر است دشت‌های خود را به نمادی از همزیستی انسان و طبیعت بدل کند. این موفقیت تنها با همکاری کشاورزان، دولت و نوآوری‌های فناورانه ممکن است؛ همکاری‌ای که می‌تواند آینده این استان را از «سرزمین نمک» به «سرزمین ثروت سبز» تغییر دهد. و امید باز در چشمان دخترک پیرمرد این بار با کشت گیاهان شورپسند برق بزند.