رازهای پنهان شخصیت ؛ پنج ویژگی اصلی روانشناسی چیست؟

ندای هرمزگان- دکتر صمیم ارزانی
روانشناسی شخصیت بر اساس پنج الگو اصلی راهی برای شناخت خود و دیگران پیش روی ما می گذارد و در این میان نظریه ی «پنج عامل بزرگ» مانند چراغی است که تفاوت های فردی را روشن می کند. این مدل بر پایه ی تحقیقات گسترده شکل گرفته و نشان می دهد شخصیت انسان حول پنج محور اصلی می چرخد که هر یک از آنها تأثیر عمیقی بر رفتار انتخاب ها و حتی سرنوشت ما دارند. شاید جالب باشد بدانید همین پنج ویژگی ساده چطور می توانند مسیر زندگی شغلی، عاطفی و اجتماعی ما را تعیین کنند.
اولین ویژگی،«گشودگی به تجربه»، به تمایل فرد برای پذیرش ایده های جدید، هنر، و تجربه های ناآشنا مربوط می شود. کسانی که این ویژگی در آنها پررنگ است، اغلب خلاق، کنجکاو، و مشتاق کشف ناشناخته ها هستند. آنها ممکن است به سفرهای ماجراجویانه علاقه داشته باشند، شعر بسرایند، یا در حل مسائل از راهکارهای غیرمعمول استفاده کنند. در مقابل، افرادی که گشودگی کمتری دارند، معمولاً به روال های تکراری و سنت ها پایبندند و تغییر برایشان دشوار است. این ویژگی نه تنها بر سبک زندگی، بلکه بر انتخاب شغل یا حتی نوع کتاب هایی که میخوانیم تأثیر می گذارد.
دومین عامل، *وظیفه شناسی*، ستون فقرات موفقیت در بسیاری از جنبه های زندگی است. افراد با نمره ی بالا در این ویژگی، منظم، قابل اعتماد، و مصر در رسیدن به اهدافشان هستند. آنها لیست کارهای روزانه را دقیق دنبال می کنند، پروژه ها را به موقع تحویل می دهند، و به قول هایشان پایبند می مانند. جالب است که تحقیقات، این ویژگی را با طول عمر بیشتر و سلامت جسمانی نیز مرتبط می دانند، احتمالاً به این دلیل که چنین افرادی سبک زندگی منظم تری دارند. اما کسانی که وظیفه شناسی کمتری دارند، شاید در نگاه اول بی خیال یا بی نظم به نظر برسند، اما اغلب انعطاف پذیرترند و بهتر با شرایط غیرمنتظره کنار می آیند.
سومین ویژگی، «برونگرایی» همان است که بسیاری از مردم در اولین برخورد متوجه آن می شوند. برون گراها انرژی خود را از جمع ها و گفت و گوهای پرجنب وجوش می گیرند. آنها معمولا پرحرف، اجتماعی، و مشتاق هیجان هستند و در موقعیت های جدید سریعاً ارتباط برقرار می‌کنند. اما این به معنای برتر بودن برونگرایی نیست؛ درون گراها گرچه انرژی خود را در تنهایی بازیابی می کنند، اما اغلب شنونده های بهتری هستند و روابطشان عمق بیشتری دارد. این ویژگی نه فقط بر انتخاب شغل مثلاً فروشندگی مقابل پژوهشگری بلکه بر نوع تفریحات و حل تعارضات تأثیر می گذارد.
چهارمین عامل، «سازش پذیری» نشان می دهد فرد چقدر مایل است با دیگران هماهنگ شود. افراد سازش پذیر مهربان، دلسوز، و اهل مشارکت اند. آنها از کمک به دیگران لذت می برند و معمولاً در گروهها نقش صلح آفرین را بازی می کنند. اما کسانی که این ویژگی در آنها کمرنگ است، ممکن است رک، رقابتی، یا حتی ستیزه جو به نظر برسند. البته این لزوماً نقطه ضعف نیست؛ چنین افرادی شاید در مذاکرات یا موقعیت هایی که نیاز به تصمیم گیری سخت است، عملکرد بهتری داشته باشند. سازش پذیری کم میتواند مانند یک شمشیر دولبه عمل کند همزمان که به ایجاد تعارض می انجامد، از سواستفاده دیگران نیز جلوگیری می کند.
پنجمین و یژگی «روان رنجوری» به تمایل فرد برای تجربه ی اضطراب، نوسانات خلقی، یا حساسیت به استرس مربوط میشود. کسانی که در این زمینه نمره ی بالایی می گیرند، ممکن است زودتر نگران شوند، از انتقاد آزرده خاطر گردند، یا در مواجهه با مشکلات احساس درماندگی کنند. اما روان رنجوری بالا همیشه هم بد نیست؛ چنین افرادی اغلب خطرها را زودتر شناسایی می کنند و محتاطانه تر عمل می کنند. در مقابل، افرادی با روان رنجوری پایین، آرام و باثبات اند، اما شاید گاهی نسبت به مشکلات اطراف بی تفاوت به نظر برسند.
این پنج ویژگی در ترکیب های مختلف، شخصیت ویژه هر فرد را می سازند. یک فرد ممکن است بسیار برونگرا و در عین حال با سازش پذیری کم باشد، دیگری وظیفه شناس و در عین حال مضطرب باشد درک این ترکیب ها به ما کمک می کند نه تنها خود را بهتر بشناسیم، بلکه تفاوت های دیگران را نیز درک کنیم. مثلاً اگر همکارتان پروژه ای را دیر تحویل می دهد، شاید نه از روی تنبلی، بلکه به دلیل پایین بودن وظیفه شناسی یا اضطراب زیاد باشد. یا اگر فرزندتان به جای مهمانی رفتن، کتاب خواندن را ترجیح می دهد، احتمالاً درونگرایی بخشی از شخصیت اوست که نیاز به پذیرش دارد.
نکته مهم این است که هیچ یک از این ویژگی ها ذاتاً خوب یا بد نیستند. هر کدام مزایا و چالش های خود را دارند. حتی روان رنجوری بالا، اگر مدیریت شود، می تواند فرد را به انسانی دقیق و محتاط تبدیل کند. وظیفه شناسی بیش ازحد گاهی به کمال گرایی مخرب می انجامد، و برونگرایی شدید ممکن است دیگران را خسته کند. در نهایت، بیگ فایو به ما می آموزد که شخصیت انسان پازلی است از تناقض ها و هماهنگی ها، و شناخت این پنج عامل، تنها شروع راهی است برای پذیرش خود و دیگران، همانگونه که هستیم.