عود یا بربط؟ سوریه شریک ثبت جهانی ساز ایرانی شد

ندای هرمزگان – زینب نورالدینی
امسال چهار عنصر جدید شب یلدا، ابریشم‌ ریسی، ساختن و نواختن عود و سوزن‌دوزی ترکمن به عنوان میراث فرهنگی ناملموس از کشور ما ثبت جهانی شد و بدین ترتیب تعداد عناصر میراث فرهنگی ناملموس کشور از ۱۷ به ۲۱ مورد ارتقاء یافت. این اتفاق میمون موجب خوشحالی مردم شد، اما موضوع گزارش ما مربوط به عود یا بربط است که این ساز با قدمت دیرینه اش در هرمزگان و جزیره قشم، ثبت جهانی شد.
به گزارش ندای هرمزگان، مدیرکل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی و گردشگری هرمزگان گفت: این ساز در هفدهمین نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراث‌ فرهنگی ناملموس به رأی گذاشته شد که به عنوان هجدهمین میراث ناملموس ایران به صورت مشترک با سوریه در یونسکو ثبت جهانی شد.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان در گفت وگو با خبرنگار ندای هرمزگان گفت: پارسال وزارت میراث فرهنگی 4 عنصر میراث ناملموس را ثبت جهانی کرد که سهم هرمزگان در این چهار عنصر هنر ساختن و نواختن ساز عود بود. در همین رابطه با برگزاری جشنی در هفته میراث فرهنگی به همت وزارت میراث فرهنگی و سازمان منطقه آزاد قشم، لوح ثبت این اثر در جزیره قشم رونمایی شد.
محسنی قلعه قاضی همچنین از ثبت سه اثر ناملموس شامل: مراسم نمایشی شوشی در روستای سلخ، بازی کوسوچا در روستای درتوجان و مهارت تلی در فهرست آثار ملی کشور خبرداد و افزود: همچنین 4 اثر غیرمنقول شامل کاخ نخست وزیری کیش، عمارت پنج دری مارم فین، پل آب بر سرچاهان حاجی آباد و شهر تاریخی سیبه در کوخرد بستک نیز سال گذشته در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
در همین پیوند سراغ دو تن از نوازندگان هرمزگانی رفتیم و در خصوص ثبت جهانی عود رفتیم و نظرات آنها را جویا شدیم.
رضا ترک چین نوازنده ای است که نخستین بار در جشنواره عود هرمزگان شرکت کرد، متولد مرداد ۱۳۷۸ در بندرعباس، شاگرد استاد مرتضی کریمی است که در آکادمی موسیقی بربط سه دوره متوالی رتبه اول کشور در تکنوازی عود، در جشنواره ملی موسیقی جوان از سال ۹۸ تا ۱۴۰۰، برگزیده و تقدیر شده است. همچنین از سازمان ملی نخبگان کشور در بخش موسیقی سال ۱۴۰۱و همچنین نفر برگزیده جشنواره بین المللی موسیقی خلیج فارس سال ۹۸، رتبه دوم گروه نوازی در جشنواره موسیقی خلیج فارس ۹۸، رتبه دوم گروه نوازی در جشنواره ملی موج ۹۶، اجرا در جشنواره موسیقی فجر ۱۴۰۰، اجرا در جشنواره عود نوازان کشور شیراز ۹۷ و همکاری و اجرا در کنسرت های خوانندگان پاپ کشور از جمله امید حاجیلی ، غلامرضا صنعتگر و … و همکاری و نوازندگی در کنار بزرگان موسیقی استان و کشور از جمله استاد خالو قنبر راستگو، استاد مرتضی کریمی ، استاد وحید اسداللهی، استاد حسین شریفی را در کارنامه هنری خود دارد.
وی در زمینه پژوهش های موسیقیایی خود به ندای هرمزگان می گوید: اولین نوازنده عود فردی بنام بربد بوده و اسم اولیه ساز عود بدلیل شباهت پشت این کاسه به مرغابی نام ساز هم بربط(مرغابی )بوده است.
به گفته وی؛ در تحولات تاریخی نمونه ای از این ساز به کشورهای عربی، شمال آفریقا و… هم فرستاده می شود که در آنجا نامش را از بربط به عود تغییر داده و با توجه به اینکه این ساز در آن کشورها بسیار مورد توجه بوده و در کشور ما به مرور نقشش کم رنگ تر شده، نام عود فراگیر تر شده و برای جهانیان و حتی در ایران شناخته تر از بربط می شود، به طوری که در کشورما هم آن را عود می خوانند.
ترک چین در ادامه می گوید: البته در برخی دیدگاه ها می گویند بربط نسبت به عود کاسه اش کوچکتر و دسته اش کشیده تر است و در عود کاسه آن بزرگتر و دسته آن کوچکتر است، در حالیکه می توان گفت این ادعا توجیهی بیش نیست، چرا که تمام کارهایی که می توان با عود کرد در بربط هم همان است و هر نوازنده و سازنده عود می تواند نوازنده یا سازنده بربط نیز باشد.
به گفته وی، علت انتخاب هرمزگان به عنوان مهد عود از این جهت است که جفتی و عود دو عنصر اصلی نوازندگی سازهای محلی استان بوده و بیشترین اساتید و نوازندگان آن هم در هرمزگان و خصوصا در بندرعباس و جزایر هستند و نقش اساسی در احیاء و نگهداری این ساز داشته است.
وی یادآور شد: در بازه زمانی که این ساز بطور کلی به فراموشی سپرده شد؛ اساتید صاحب نامی همچون روان شاد عبدالوهاب شهیدی و منصور نریمان عود نوازی را احیاء کردند.
ترک چین خاطرنشان کرد: حال که هرمزگان مهد عود شناخته شده و برای جهانیان معرفی شده از نوازندگان ما توقع بیشتری دارند، همانگونه که در فوتبال از برزیل توقع ارائه فوتبال بهتری می رود؛ از این رو ضرورت دارد که در جهت ارتقاء و شناخت اصولی عودنوازی جشنواره های عودنوازی برگزار شود و نوازندگان همچون دیگر استانها که جهت ارتقاء سازهای نواحی در کنار ارکسترهای مختلف خود را محک می زنند، نوازندگان عود هرمزگانی نیز بتوانند در رقابتهای ملی یا فراملی با عود نوازان عرب، ترک، مغرب باعلم ، اصول و قواعد و شناخت دقیق اتود و متودها رقابت کنند و سطح نگرشها از عود نوازی در استان که تنها به جشن های عروسی خلاصه می شود تغییر کند.
این نوازنده جوان همچنین از حضور کمرنگ نوازندگان استان در جشنواره های ملی و فراملی می گوید. به گفته وی، علیرغم استعدادهای درخشان در عود نوازی، باوجود تعداد زیادی نوازنده عود در استان اما اساتیدی که بطور حرفه ای به آن بپردازند تعدادشان کمتر از انگشتان یک دست است. در حالی که می توان با ایجاد موسسات آموزشی این تعداد را افزایش داد.
وی در تعریف خاطره ای که نخستین بار در جشنواره عود از هرمزگان شرکت کرده است می گوید: شوربختانه در آن جشنواره ما که مهد عود هستیم حتی یک داور نتوانسته بودیم از استان معرفی کنیم و در داوری نوازندگی بنده از داوران دانشگاه های دیگر استانها استفاده می شد.
استاد حسین پرنیا یکی دیگر از چهره های نام آشنا در موسیقی سنتی و بیشتر در نوازندگی سنتور است در گفت و گو با ندای هرمزگان گفت: از اینکه ثبت این ساز در سازمان یونسکو نام ایران را در کنار خود دارد، جای خوشحالی است. اما ای کاش تنها به ثبت و ضبط فرمالیته کاری بسنده شود و از این پس این ثبت پایان مهجوریت این ساز در رسانه ملی باشد و این بخش از فرهنگ و هنر ایران در جان و دل مردم بقا پیدا کند و فراموش نشود.
وی خاطر نشان کرد: ساز در کنار خواننده نقش مکمل است؛ ولی متاسفانه در زمان پخش تنها خواننده دیده می شود و مخاطب صدای ساز را می شنود و عود همانند دیگر سازها، صدای آن از تلویزیون قابل پخش است، اما تصویر آن خیر! سازی که در سراسر کشور ساخته و فروخته می‌شود، پس یعنی هیچ ممنوعیت قانونی برای آن وجود ندارد. در دانشگاه‌های کشور تدریس می‌شود، پس یک وجه علمی و آموزشی هم دارد.
این فقدان قطعا اثرات زیانباری برای فرهنگ و هنر این مملکت برای نسل‌های بعدی خواهد داشت.