جوانان و فضای مجازی

معصومه زینل پور – روانشناس و مشاور خانواده
اینترنت همانند دیگر وسایل ارتباطی، می تواند نعمت یا نقمت باشد. نوع استفاده از این امکان گسترده و شگفت، سودمندی یا زیانمندی آن را رقم می زند. امروزه نوجوانان زیادی به اینترنت دسترسی دارند یا حداقل روش های استفاده از آن را به خوبی می دانند. تصور کنید نوجوانی با یک دنیا کنجکاوی بر سفره سرشار از تنوع و اطلاعات حاضر شود. در این شرایط طبیعی است که عطش کنجکاوی، وی را به هر سویی خواهد کشاند و تنها وجود پاره ای از قوانین و شرایط محیطی و فردی است که می تواند او را از آسیب ها و جنبه های منفی اینترنت محفوظ دارد.
80 درصد پرسه زدن های اینترنتی نوجوانان در دنیا و از جمله در ایران، در سایت های ضداخلاقی و گاه جنسی است. دوست یابی های اینترنتی از طریق چت، خودکشی اینترنتی، سرقت اینترنتی، افزایش فاصله میان دنیای واقعی و تخیلی و مجازی، پرسه زدن در سایت های به شدت غیراخلاقی و ضد ارزشی و دینی، مقوله ای است که هویت یابی و هویت جویی نسل جوان و نوجوان در ابعاد جنسی، فکری، اخلاقی و دینی را تحت تأثیر قرار می دهد.
معمولاً کودکان و نوجوانان برای از دست ندادن امکانات استفاده از اینترنت و پرسه زدن در فضای اینترنت، گاهی مجبور به نوعی پنهان کاری از والدین می شوند. از این رو، باید ضمن اینکه خلوت کودکان و نوجوانان را به رسمیت می شناسیم، به جای رفتارهای خشن و قهرآمیز، بیاموزیم چه طور اعتماد فرزندان را جلب کنیم و در جریان مسائل خصوصی آنها قرار گیریم.
والدین تا زمانی که فرزندانشان از عهده رانندگی بر نمی آیند، اتومبیل در اختیارشان قرار نمی دهند؛ زیرا از بروز حوادث خطرناک می ترسند. به همین نسبت والدین نباید با تأمین امکانات اینترنت، موبایل و کامپیوتر، فرزندان را به حال خود رها کنند و آنها را با دنیایی از تصاویر و اطلاعات درست و نادرست تنها بگذارند.
این در حالی است که اینترنت بازاری جهانی برای خرید و فروش اطلاعات است. می توان از این بازار به نحو مطلوب استفاده شود یا به جهت عدم فرهنگ سازی و وجود محدودیت های اجتماعی و سیاسی، تأثیرات منفی جبران ناپذیری ایجاد کرد، اما در ایران به جهت وجود محدودیت ها در بخش های مختلف، اینترنت به منزله ابزاری برای آشنایی افراد مطرح است، نه اطلاع رسانی. در تمامی دنیا از اینترنت برای گرفتن اطلاعات در زمینه پژوهش های علمی، خرید، فروش و غیره استفاده می شود، در این کشورها مطالب و اخبار به صورت درست و واقعی قبل از اینکه وارد سایت ها شود، در اختیار خبرگزاری ها قرار می گیرد و دیگر نیازی نیست مردم دنبال کسب این گونه مسائل از اینترنت باشند و مطالب را برعکس دریافت کنند. جایگاه اینترنت در همه جای دنیا و حتی در ایران مشخص است، اما مشکل این است که از لحاظ فرهنگ استفاده از اینترنت هنوز خیلی عقب هستیم. کلیدهای شناخت و رفتار با دخترها، صص48-49.
راهکارها
در این میان، نقش خانواده در هدایت استفاده از اینترنت به سزاست. آشنایی فرزندان با خطرات جسمانی، رفتاری و اخلاقی و استفاده های نامناسب، غیرضروری و زاید از فن آوری های جدید مانند ماهواره، اینترنت و موبایل، تقویت مبانی ارزشی، اخلاقی و دینی فرزندان و ایجاد خودکنترلی و خودایمنی در آنها برای استفاده بهینه از فن آوری های جدید، بسیار پراهمیت است.
نتایج تحقیقات و همچنین نظر متخصصان، مؤید این نکته است که بهترین کاری که می توان در این خصوص انجام داد، این است که قبل از فراهم آوری امکان استفاده از اینترنت، یک خط مشی کامل، شفاف و دقیق درباره نحوه استفاده از اینترنت ترسیم شود. والدین می توانند ضمن آنکه رایانه را در مکان عمومی منزل بگذارند، زمانی را به استفاده نوجوان از اینترنت اختصاص دهند و خود نیز وی را در این زمینه همراهی کنند. می توان به نوجوان قوانین کشور درباره استفاده و نحوه پیگیری حقوقی برای کاربران خاطی را یادآور شد و با اطلاع یافتن از سایت های مفید علمی و نیز ارائه پیشنهادهای پژوهشی امکان استفاده از اینترنت را در زمانی مشخص در منزل فراهم کرد. ممنوعیت استفاده از فیلترشکن، ممنوعیت ورود در بازی های اینترنتی و دانلود فیلم و دیگر قوانین پیشگیرانه می تواند کمک زیادی به خودکنترلی نوجوان داشته باشد. همچنین آموزش قوانین دینی و نگاه و مشاهده، از دیگر زمینه های یاری رساندن
به نوجوان است.
در مراکز مشاوره با نوجوانانی روبه رو می شویم که تمام شب و حتی ساعاتی از روز را پای اینترنت و اتاق های گفت وگو سپری می کنند و با کپسولی از فشار روانی و نشانگان وسواس یا افسردگی دست به گریبان می شوند. اقتدار والدین و وضع قوانین صحیح و منصفانه به همراه فراهم آوردن زمینه های سالم برای بهره وری از دوره نوجوانی، مانند زمینه های ورزشی، هنری، مذهبی و علمی می تواند در رهایی نوجوان از اعتیاد به اینترنت و نیز مصون ماندن از این عارضه روانی، سهم زیادی داشته باشد.
– آموزش مهارت خویشتنداری
– آموزش خود مراقبتی
– آموزش ارتباط موثر
– مراقبه و عبادت تقویت معنویات