تلنگری به نسل جدید نگاهی به نمایش هملت پشتکوهی

عباس فضلی- ندای هرزگان

بالاخره با گذشت دو سال از شرایط سخت کرونایی، چراغ پلاتوی آفتاب به همت دست اندرکاران تئاتر استان هرمزگان و با نمایش هملت پشتکوهی روشن شد. تردید ندارم که دیگر کارگردانان بنام تئاتر استان نیز در این فرصت دوساله، با مطالعات بیشتر و انتخاب سوژه های بهتر، در این عرصه فعال بوده اند و پس از پایان نمایش هملت پشتکوهی، کارهای خود را ارائه خواهند داد.
ابراهیم پشتکوهی کارگردان زبردست هرمزگانی این بار ما را به دهه ی شصت حوالت می دهد تا بحران های خانوادگی و اجتماعی برآمده از انقلاب و جنگ را رونمایی نماید. و با تلنگر به نسلی که از این ماجراها به دور بوده است، یادآور شود که بر سر نسل پیشین چه آمده و چه ها گذشته است. شاید با این باور، توقع کمتری از والدین خود داشته باشند و گاه به آنان حق دهند که نسبت به پاره ای امور واکنش نشان دهند.
کارگردان در این نمایش، بدون اشاره به اوضاع سیاسی آن دوران، ناهنجاری های فکری و چالش های اخلاقی درون خانواده را پردازش می کند. هر چند از گفتمان موجود در صحنه ی تئاتر می توان به فرایند چالش های سیاسی و اجتماعی ناشی از نگاه ایدئولوژیکی حاکم بر جامعه نیز آگاهی یافت.
پشتکوهی با مروری بر رویدادها و مشاجرات خانوادگی در اوائل دهه ی شصت، با توجه به پرجمعیت شدن خانواده ها و تکثر آرا و عقاید ساکنان خانه و تنش های حاصل از آن، به فروریختن اقتدار پیشین والدین خصوصا پدر و جابجایی قدرت در نهاد خانواده اشاره می کند. و از سوی دیگر مشکلات و دغدغه های نسل برآمده از انقلابات را بازتولید می کند.
در این دوران، پسرانِ بزرگ خانواده، با ظهور افکار و اندیشه های مارکسیستی و موفقیت های نسبیِ این تفکر در پاره ای جوامع، از عقاید مذهبی و دینی جامعه فاصله گرفته و اندیشه های سنتی پدر و مادر را برنمی تابند. و درصدد بازآفرینی نقش خود در عرصه های اجتماعی و سیاسی هستند. اما دختران آن عصر که دوران تحول و تغییر را به کندی سپری می کنند؛ با اندیشه های نو روزگار سر آشتی نداشته، ذهن و زبانشان هنوز درگیر مسائل ازدواج و امور اقتصادی خانواده و تربیت فرزندان است. و در درگیری های خانوادگی، بیشتر جانب پدر و مادر خود را می گیرند.
در فضای نمایش، اعضای خانواده ی متوسطی حضور دارند که هم دغدغه های فکری و انحرافی جوانان، دیگر اعضا را رنج می دهد و هم مشکلات اقتصادی و مالی گریبانگیر آنهاست. پدر در این خانواده اقتدار پیشین خود را از دست داده است و مادر با نگاه عاطفی و بروز عقاید خرافی، شاهد فروپاشی خانواده در مواجهه با مشکلات درونی است. هوو نیز بدون آن که مورد بی مهری اعضای خانواده قرار بگیرد، بخشی از ماجرا را رصد می کند و گاه بر فرزندان به خاطر بی احترامی به والدین شورش می برد. پسران هم با جسارت تمام در پی به کرسی نشاندن اهداف و عقاید خود هستند. دختران هم این قدر به مسائل پس از ازدواج گرفتارند که فرصت همراهی با والدین را ندارند جز این که گاه با خنده یا گریه ای تسلی بخش دل آنها باشند. در هر صورت، مشاجرات لفظی و رویدادهای تلخ چنان دامنگیر این خانواده شده است که تماشاگر نیز به همراهی و اشک ریختن دعوت می کند.
تصور می کنم که جناب پشتکوهی موضوع نمایش را خیلی پرتراژیک جلوه داده است. گویا مشکلات چند خانواده را یکجا بیان می کند. از طرفی نوع این کشمکش ها و منازعات به اوائل دهه ی شصت مربوط می شود که هنوز خانواده ها درگیر افکار مارکسیستی فرزندانشان بودند ولی با پخش قسمتی از سریال «سال ها دور از خانه» و همچنین در دیالوگی، تاریخ ماجرا را به سال 69 یعنی اواخر این دوره حواله می کند.
از سوی دیگر روایت داستان به صورت خطی دنبال نمی شود و گاه دچار نوعی کژتابی است. مثلا مادر هامون در بیان آغازین می گوید: فرزندش در بیمارستان در انتظار عمل است و نیاز به پول دارد. از این رو افراد در صدد رفع مشکل او هستند اما در پایان می گوید: او در کماست و پس از مرگش اعضای بدن او را اهدا کرده اند. پاره ای از مسائل هم گنگ و مبهم پیش می رود.
از باب نمونه، مخاطب در نمی یابد چرا روابط محترم و همسر کمیته اش دچار تنش می شود و چه حادثه ای منجر به بدبینی نسبت به محترم شده است.
البته من با عنوان نمایش هم مشکل دارم اما در گفتگوی کوتاهی که پس از اجرا، با کارگردان داشتم اظهار داشت: وجه تسمیه نمایش بیشتر جنبه ی تماتیک دارد و هملت می تواند هر کدام از تماشاچیان باشد که با حادثه ای پرتراژیک روبه روست. برخی گفته اند که هملت خود من هستم که این نظر دقیق نیست.