ایرج اعتمادی نویسنده و روزنامهنگار
در حالی در جایجای استان خبرهای مربوط به مرمت ابنیههای تاریخی از سوی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هرمزگان به گوش میرسد که در جزیره این رویکرد در حاشیه فعالیتهای صنعتی، تجاری و اقتصادی منطقه آزاد قشم به فراموشی سپرده شده است.
در جزیره قشم بیش از 200 آثار تاریخی شناسایی شده که تاکنون تنها 30 اثر به ثبت ملی رسیده است. قلعههای جزیره، غارهای خربس، استودان سوزا، شهر تاریخی کولغان، کلات کشتاران، سد گوران و آثار تاریخی باسعیدو و… از جمله آثار ثبت شده در زمره آثار ملی است.
در سالهای اخیر تنها چند اثر مثل شهر تاریخی کولغان فقط ساماندهی شد، در حالی که تمامی این آثار نیاز به مرمت اضطراری دارند.
برخی بناهای تاریخی در جزیره قشم در وضعیت فوق بحرانی قرار دارند و با کوچکترین آسیبهای طبیعی از جمله سیل و زلزله ممکن است به طور کامل تخریب شوند؛ از این رو بسیاری از ابنیهها نیاز به بازسازی و مرمت فوری دارند. از جمله اینها استودان سوزا، کلات کشتاران و تمامی آثار باسعیدو در دورترین نقطه جزیره میتوان نام برد. در باسعیدو آثار تاریخی مشهوری همچون برج دیدهبانی، گمرک، اسکله، حسینیه حاجی خداداد و قبرستان انگلیسیها وجود دارد که این آثار مربوط به دوره قاجاریه است و امروز در معرض نابودی کامل قرار گرفته است؛ در حالی که حفظ، مرمت و ساماندهی این آثار میتواند باعث رونق صنعت گردشگری به ویژه در بحث جذب گردشگران خارجی به کشور شود.
میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی استان هرمزگان اهتمام خاصی به آثار تاریخی و فرهنگی جایجای استان نشان داده است؛ به عنوان مثال، اخیرا در بخشهایی از استان مثل بندر لنگه، شهرستان بستک، بندر کنگ و… با جذب اعتبارات لازم از وزارت میراث فرهنگی، مرمت و بازسازی برخی ابنیههای تاریخی را در دستور کار قرار داده است. اما همانطور که میدانیم ادارات کل استانی به دلیل تفویض اختیارات برخی ادارات به سازمان منطقه آزاد قشم از اختصاص بودجه به این بخش خودداری میکنند، از سوی دیگر با توجه به رویکردهای صنعتی و تجاری مناطق آزاد، این مسئله در سایه بیتوجهی منطقه آزادیها به حاشیه رانده شده است. حال در واقع ابنیههای تاریخی قشم بدون متولی رها شده است. این موضوع نیازمند یک بازنگری در تفویض اختیارات و چگونگی اختصاص بودجههای کشوری به این دست ادارات کل در سازمان منطقه آزاد قشم است که از حوزه متولی اصلی خود خارج شدهاند. با توجه به اینکه سازمان میراث فرهنگی در سال98 به وزارتخانه ارتقا پیدا کرد، توقعات و انتظارات مناطق تاریخی کشور از دولت در ارتباط با تخصیص اعتبارات قطعا بیش از گذشته است، کما اینکه میراث فرهنگی استان به این موضوع در شهرستانهای دیگر ورود کرده است، میراث قشم اما به دلیل قرار گرفتن در حوزه منطقه آزاد از فیض اعتبارات کشوری و وزارتخانه محروم است و سازمان منطقه آزاد نیز که طبعا مسائل کلان اقتصادی و تجاری بیشتر برایش اهمیت دارد، هیچ رغبتی به هزینه کردن و یا تخصیص اعتبارات به این بخش احساس نمیکند. از این رو فعالان اجتماعی و دوستداران میراث فرهنگی قشم به ویژه در بخش آثار تاریخی، از بیتوجهی منطقه آزاد به این موضوع به شدت نگرانند و به منظور بهرهمندی صد درصد قشم از اعتبارات دولتی وزارتخانه، خواهان تشکیل ادارهای مستقل و جدید میراث فرهنگی تحت نظر اداره کل استان، در قشم هستند.
گفته می شود، اخیرا ساماندهی برخی ابنیهها مثل لایروبی چاههای تلا در بندر تاریخی لافت از سوی مردم محلی شروع شده که مسئولین منطقه آزاد با گرفتن عکسهای یادگاری تلاش میکنند به پای عملکرد خود ثبت کنند، در حالی که به گفته یکی از شهروندان لافتی و عضو سابق شورا، مردم به طور خودجوش وارد عمل شدهاند و اقدام به لایروبی چاههای تلا میکنند ولی مسئولین فقط میآیند و عکسهای یادگاری میگیرند. این وضعیت بغرنج نه تنها در لافت و باسعیدو و شهر قشم، که به گفته منابع آگاه محلی در جایجای جزیره از جمله، زینبی، سوزا، کانی، دیرستان و… حاکم است و با توجه به فعالیتهای جدی میراث استان در شهرستانهای همجوار، این نوع تفکر، فعالان و دوستداران میراث فرهنگی قشم را بیش از حد نگران کرده است.